Architektura dla mas

Na świecie kanon literatury o architekturze, przeznaczonej dla szerokiego odbiorcy, jest bogaty, w Polsce ten temat dopiero wchodzi na półki księgarskie. Ale z niezłym skutkiem - dziś nadrabiamy zaległości.

- Nie traktuje się architektury jako części dyskusji o kulturze, a przecież wpływ architekta na świadomość estetyczną jest niepodważalny. Każdy ma zdanie o tym, co widzi za oknem, ale wypowiedziom towarzyszy nieśmiałość. To pokłosie lat bez debaty o architekturze - tłumaczy Grzegorz Piątek z fundacji Centrum Architektury.

Przełomem była książka krakowskiego wydawnictwa Karakter "Źle urodzone". To wydany w 2011 r. zbiór reportaży Filipa Springera o architekturze PRL-u. Wtedy skala debaty przerosła oczekiwania. - Przypadek Springera to fenomen na naszym rynku. A książka wciąż dobrze się sprzedaje - mówi Małgorzata Szczurek z Karakteru.

Sam autor po tym sukcesie poświęcił architekturze kolejne tytuły. To m.in. "Wanna z kolumnadą", smutna opowieść o wyglądzie polskiej przestrzeni.

Małgorzata Szczurek przekonała się do wydawania książek o architekturze dzięki Dorocie Leśniak-Rychlak z fundacji Instytut Architektury, redaktorce "Autoportretu - Pisma o Dobrej Przestrzeni", wydawanego przez Małopolski Instytut Kultury. Dziś Szczurek przyznaje, że sprzedają się lepiej, niż zakładano.

Książki te wydawane są w kilkutysięcznych nakładach. Co roku ukazuje się ich od kilku do kilkunastu. Zainteresowanie jest tak duże, że nakłady wielu z nich już się wyczerpały. To efekt głodu czytelniczego, niezaspokajanego od lat. Dziś na tłumaczenia zarówno "wielkich nieobecnych" klasyków, jak i nowszych tytułów chętnych nie brakuje. Przykładem jest zbiór esejów założyciela Bauhausu Waltera Gropiusa "Pełnia architektury".

Podobnie jest z publikacjami "guru architektury" Jana Gehla czy "Życiem i śmiercią wielkich miast Ameryki" Jane Jacobs. Krakowskie ośrodki grają tu istotną rolę. To nie tylko Małopolski Instytut Kultury, Karakter, ale i wydawnictwa Międzynarodowego Centrum Kultury, RAM-u czy Korporacji Ha!art.

Leśniak-Rychlak podkreśla, że zainteresowanie rośnie. Wskazuje m.in. na sukces wydawniczy książki Juhaniego Pallasmy "Oczy skóry" - refleksji na temat architektury jako doświadczenia wielu zmysłów (a nie tylko wzroku). Ogromnym zainteresowaniem cieszy się edukacyjna inicjatywa Krakowski Szlak Modernizmu. - Architektura ma potencjał. A modernizm stał się wręcz tematem modnym - mówi Leśniak-Rychlak.

Dodaje, że niezależnie od mody przestrzeń wokół należy traktować jako odbicie nas samych. Jeśli jest chaotyczna i pstrokata, to świadczy o kryzysie. "Analfabetyzm estetyczny" Polaków pogłębia marginalizowanie edukacji szkolnej z zakresu sztuki, odbierające tym samym narzędzia do estetycznych ocen. Ci bardziej świadomi szukają sami. Naprzeciw wychodzą im właśnie niszowe wydawnictwa, coraz popularniejsze.

- Wykształciła się nowa, szersza grupa odbiorców. Chcą otrzymać narzędzia, by zbadać środowisko wokół siebie. Co więcej, mają wobec tego środowiska oczekiwania - tłumaczy Bogna Świątkowska z fundacji Bęc Zmiana. By zaspokoić potrzeby tej grupy, wydaje się książki takie jak Błażeja Prośniewskiego "Gust nasz pospolity" o estetycznych upodobaniach Polaków.

Uzupełnianie wydawniczej luki z zakresu architektury i projektowania spoczywa dziś w rękach prywatnych wydawnictw oraz fundacji. Ich książek raczej nie znajdziemy na półkach supermarketów.

- Nasze tytuły nie ukazują się w nakładach książek Katarzyny Grocholi. Jednak na architekturę należy spojrzeć jako na nośnik kultury masowej. Odbieramy ją wszystkimi zmysłami i recenzujemy na co dzień, choć o tym zapominamy - konkluduje Piątek.