Aż trzy grupy opiekunów

Wspieranie rodzin i opiekunów osób niepełnosprawnych to dziedzina, która należy w Polsce do najbardziej podatnych na zmiany. W efekcie licznych modyfikacji prawa mamy obecnie do czynienia z kilkoma grupami opiekunów, uprawnionymi do odrębnych świadczeń. Powoduje to dezorientację potencjalnie uprawnionych do wsparcia osób, które często gubią się w domysłach, o jaką pomoc powinny wystąpić.

Pierwsza grupa

Pierwsza grupa opiekunów to rodzice niepełnosprawnych dzieci, uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1200 złotych netto.

Od 1 stycznia 2016 r. świadczenie to ma wzrosnąć do 1300 zł miesięcznie (plus 403 zł na składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne). Od 1 stycznia 2017 r. przewidziana została waloryzacja świadczenia pielęgnacyjnego, polegająca na corocznym wzroście wysokości tego świadczenia o procentowy wskaźnik, o jaki zwiększać się będzie minimalne wynagrodzenie za pracę.

O taką pomoc mogą ubiegać się osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, którego niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 18. lub 25. roku życia. Możliwość otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego nie jest uzależniona od konieczności spełnienia kryterium dochodowego.

Druga grupa

Są to opiekunowie osób dorosłych, mogący liczyć na specjalny zasiłek opiekuńczy. Zasiłek ten, wprowadzony od 1 stycznia 2013 r., przysługuje w wysokości 520 zł netto. Należy się on osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny wobec podopiecznego, a także małżonkom, jeżeli nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub też rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Podopiecznym musi być osoba legitymująca się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.

Niestety, warunkiem znacznie ograniczającym dostęp do tego zasiłku jest nieprzekroczenie kryterium dochodowego, które ostanio (tj. od listopada br.) wzrosło o 100 zł i wynosi 764 zł netto w przeliczeniu na osobę w rodzinie, przy czym bierze się pod uwagę łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki. W efekcie liczba osób pobierających ten zasiłek jest niska.

Przypomnijmy, że od 1 stycznia 2015 r. prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługuje także tym opiekunom, którzy nie podejmują pracy ze względu na opiekę nad osobą niepełnosprawną, a nie tylko tym, którzy zrezygnowali z tego powodu z pracy. To ważna i korzystna zmiana, ponieważ wcześniej osobie od dawna bezrobotnej, która chciała się podjąć opieki, odmawiano wsparcia, gdyż nie było tutaj bezpośredniego związku między niepodjęciem pracy a potrzebą sprawowania opieki.

Trzecia grupa

Są to osoby, którym przywrócono prawo do odebranego w lipcu 2013 r. świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzymali oni zaległe świadczenia (o ile wystąpili o to z wnioskiem) i prawo do bieżącej pomocy, wypłacanej im pod nazwą zasiłku dla opiekunów, w wysokości 520 zł.

Osób, którym zabrano a potem przywrócono świadczenie w postaci zasiłku dla opiekunów, nie obowiązuje jednak kryterium dochodowe, jak „zwykłych” beneficjentów specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Co z projektem

Rząd przygotowywał projekt ustawy, która miała ujednolicić zasady pomocy osobom niepełnosprawnym w rodzinie. W projektowanej ustawie resort pracy proponował, aby wszystkim osobom, które nie podejmą zatrudnienia lub z niego zrezygnują w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, przysługiwało jedno świadczenie opiekuńcze, tj. świadczenie pielęgnacyjne. Zróżnicowana natomiast miała zostać wysokość świadczenia pielęgnacyjnego w zależności od wieku osoby, nad którą sprawowana jest opieka. W przypadku gdy podopieczny jest w wieku do ukończenia 18. roku życia (lub 25., jeżeli się uczy) - świadczenie pielęgnacyjne przysługiwać miało w wysokości 1200 zł do końca tego roku, a od roku 2016 - w wysokości 1300 zł. W przypadku, gdy opieka sprawowana jest nad osobą w starszym wieku, świadczenie pielęgnacyjne przysługiwać miało w wysokości 800 zł.

W marcu br. projekt ten przekazany został do konsultacji społecznych. Początkowo zakładano, że zmiany zaczną obowiązywać od lipca br., ale z powodu licznych uwag i zastrzeżeń kierowanych do resortu pracy, prace legislacyjne stanęły w miejscu. W efekcie rząd nie zdążył skierować ustawy do Sejmu przed wyborami parlamentarnymi w październiku i teraz trzeba będzie zacząć prace od nowa.

Co nakazał Trybunał

Niezależnie od tego, czy nowy rząd zajmie się zmianami w systemie świadczeń opiekuńczych, i tak będzie musiał zrealizować ubiegłoroczny wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Chodzi o to, że Trybunał uznał, iż różnicowanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad dorosłą osobą niepełnosprawną ze względu na moment powstania tej niepełno- sprawności, jest niezgodne z Konstytucją (wyrok z 21 października 2014 r.). Innymi słowy, sędziowie Trybunału uznali, że uzależnienie świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej od wieku, w którym powstała ta niepełnosprawność, jest niezgodne z Konstytucją i rząd powinien to uzależnienie zmienić.

Na czym to uzależnienie polega? Wyjaśnijmy: odpowiedni przepis stanowi, że o świadczenie pielęgnacyjne mogą się starać rodzice, jeżeli niepełnosprawność ich dziecka powstała do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia. W praktyce oznacza to, że np. 60-letni rodzic, opiekujący się 40-letnim synem, otrzyma 1200-złotowe wsparcie w postaci świadczenia pielęgnacyjnego, jeśli niepełnosprawność syna powstała w 24. roku jego życia, w czasie studiów. Jeśli powstała w 28. roku życia, gdy był już absolwentem wyższej uczelni, wsparcie rodzicom się nie należy. A przecież w obu przypadkach niepełnosprawność powstała dawno temu i syn jest dorosłym człowiekiem.

O to właśnie chodziło sędziom: że o ile można różnicować sytuację opiekunów dzieci i opiekunów dorosłych, to niesprawiedliwe jest tak drastyczne różnicowanie sytuacji opiekunów osób obecnie już dorosłych. Konsekwencją tego wyroku będzie zapewne zniesienie odniesienia do wieku powstania niepełnosprawności i równe potraktowanie wszystkich rodziców niepełnosprawnych dzieci.

W ocenie prezydenta Andrzeja Dudy, zawartej w liście do opiekunów osób niepełnosprawnych, świadczenia dla wszystkich opiekunów powinny być równe, bez kryteriów dochodowego i wiekowego.