Badania rentgenowskie

   Od czasu, gdy Wilhelm Conrad Roentgen stał się odkrywcą promieni X, minęło niewiele ponad 100 lat. Radiologia jest więc stosunkowo młodą dziedziną medycyny, jednak dziś, dzięki ogromnemu postępowi technicznemu, dysponujemy tak wysublimowanymi technikami w zakresie diagnostyki, jak wirtualna endoskopia (badanie bez wprowadzania endoskopu do organizmu pacjenta) lub czynnościowe obrazowanie mózgu, pozwalające ustalić związek konkretnej części mózgu z czynnościami życiowymi.
\\ missed drop char \\   Niezależnie od takich możliwości technicznych, w dalszym ciągu najpowszechniej wykonuje się konwencjonalne badania rentgenowskie - zdjęcia rtg klatki piersiowej i kości. W badaniach konwencjonalnych uzyskujemy obraz klatki piersiowej i możemy zaobserwować wszystko, co dzieje się w obrębie układu oddechowego. Wczesne wykrycie drobnych zmian daje szansę na wyleczenie, nie tylko nowotworów, ale też np. ciągle groźnej dla zdrowia i życia gruźlicy.

Jakość aparatów

   Współczesne aparaty rentgenowskie, przeznaczone do wykonywania zwykłych zdjęć, choć mogą wyglądać na pozór nowocześnie, w znacznej części nie spełniają jednak określonych standardów, zwłaszcza obowiązujących w UE. Co gorzej, aparatura radiologiczna w Polsce nie podlega jakiejkolwiek kontroli technicznej. Nikt więc nie zdaje sobie sprawy z tego, jakimi dawkami jest napromieniowana osoba, u której wykonuje się zdjęcie rentgenowskie. Od początku br. zaczęło u nas obowiązywać Prawo atomowe, lecz nie ma do niego przepisów wykonawczych. Istnieją jednak zalecenia Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego dotyczące sposobu kontrolowania aparatury. Wszyscy więc, którzy prowadzą zakłady radiologiczne mogą się, z nimi zapoznać.

Wybór pracowni

   Na co więc trzeba zwracać uwagę przed podjęciem decyzji o wykonaniu badania? Przede wszystkim należy zapytać o wiek aparatu rentgenowskiego. Aż 21 proc. wszystkich aparatów używanych w naszym kraju wyprodukowano przed 1971 r. i nie nadają się one już do pracy. Aparaty 20-letnie, jeśli nie zostały zmodernizowane, również należałoby wycofać. Równie ważny, jak wiek aparatu, jest standard pracowni rentgenowskiej. Powinna się w niej znajdować ciemnia automatyczna. Istotną rzeczą jest także używanie w pracowni nowoczesnych kaset rentgenowskich, z foliami wzmacniającymi z "soli ziem rzadkich". Pacjent, aby się o tym upewnić, powinien pytać, jakie folie znajdują się w kasetach.

Personel

   W niektórych pracowniach rentgenowskich zdjęcia wykonuje sam technik i są one później przekazywane lekarzowi do opisania. Standardem w radiologii jest jednak, aby lekarz bezpośrednio nadzorował badania. Powinien on obejrzeć każde zdjęcie, tuż po wykonaniu, i zdecydować, czy jest dobre, czy wymaga powtórzenia w innej projekcji. Bywa i tak, że niedokładne zdjęcia są jednak opisywane, mimo ryzyka dla pacjenta, który przecież nie zdaje sobie z niczego sprawy. Dla uniknięcia takich sytuacji wskazane jest więc wybieranie pracowni, w których lekarz bezpośrednio nadzoruje badania.

Małoobrazkowe - zakazane!

   W żadnej pracowni nie powinno już mieć miejsca wykonywanie badań radiologicznych klatki piersiowej, tzw. małoobrazkowych. Jakość takich badań jest kiepska i ograniczona, natomiast pacjent dostaje ok. 15 razy wyższą dawkę promieni niż przekazywane jest podczas wykonywania zdjęć w dużym formacie. Pacjenci mają więc prawo odmawiać przyjęcia skierowania na takie zdjęcia, a tego rodzaju propozycje mogą zgłaszać do specjalisty wojewódzkiego od spraw radiologii.

Radiografia cyfrowa

   W przychodniach, szpitalach, pracowniach zlokalizowanych na terenie Polski południowej funkcjonuje jeszcze dużo starych aparatów, nie spełniających obecnych wymogów, ale są też nowe, na poziomie europejskim. Pojawiająca się w Polsce radiografia cyfrowa (stosowana w krajach zachodnich od 10 lat) daje możliwość uzyskania zdjęć bez użycia filmów rentgenowskich. Obraz uzyskuje się w formie cyfrowej, z możliwością zapisu na specjalnej błonie. Radiografię cyfrową, tzw. pośrednią, można stosować w zwykłych aparatach rentgenowskich - zamiast wprowadzać do aparatu kasetę z błoną rentgenowską, wkłada się specjalną kasetę z płytą fosforową, która jest nośnikiem obrazu. Kaseta, po wyjęciu z aparatu rentgenowskiego, musi być wprowadzona do specjalnego czytnika, gdzie jest odczytywana promieniem laserowym. Natychmiast też uzyskuje się obraz na ekranie komputera. Obraz można opisać z monitora, a potem zapisać w postaci elektronicznej (także na płycie CD - do archiwum i dla pacjenta).
   Drugą zaletą tej technologii jest otrzymywanie zdjęć tylko dobrej jakości. Ponadto, mając całą gamę danych (rejestrujemy wszystkie dane obrazowe) możemy, po jednej tylko ekspozycji, uzyskać wiele zdjęć, na których widać różne aspekty obrazu. Dla przykładu: pacjentowi po urazie klatki piersiowej, na skutek wypadku, wykonujemy jedno zdjęcie, a na komputerze możemy później wygenerować inne obrazy pozwalające ustalić, czy nie są uszkodzone żebra chorego albo czy nie ma zmian w miąższu płucnym. Aparaty tego typu zaczynamy powoli sprowadzać do kraju. Pierwszy z takich systemów w Małopolsce funkcjonuje od 2001 roku w Zakładzie Radiologii CM UJ (Kraków, ul. Kopernika 19). Miejmy nadzieję, że w niedługim czasie będą następne. Z radiologii cyfrowej mogą korzystać (odpłatnie) pacjenci, którzy zgłoszą się indywidualnie lub będą skierowani do nas przez jednostki służby zdrowia, po podpisaniu ze Szpitalem Uniwersyteckim umowy.
Wysłuchała
DANUTA ORLEWSKA