Barwy biało-czerwone. Co o nich wiemy

W tym roku obchodzimy Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej już po raz dziesiąty. Konstytucja oraz ustawa o godle, barwach i hymnie RP mówią, że barwami naszego kraju są kolory biały i czerwony. Sama zaś ustawa stanowi, że naszą flagą państwową jest prostokątny płat tkaniny o barwach RP, umieszczony na maszcie.

Ustawa szczegółowo określa m.in. kwestię proporcji między szerokością i długością flagi, zawiera wzór barw Polski, informuje, kto ma prawo flagę podnosić i na jakich budynkach.

Daje również każdemu z nas prawo używania barw narodowych, a jednocześnie nakazuje otaczanie ich, podobnie jak godła i hymnu, czcią i szacunkiem. Symbole Polski podlegają prawnej ochronie. Oznacza to, że nie można np. na fladze pisać; nie można też śpiewać hymnu według własnej interpretacji.

Prawo zabrania umieszczania symboli Polski na przedmiotach przeznaczonych do handlu. Na towarach do sprzedaży można umieszczać godło lub barwy jedynie w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej. W Polsce przy otwarciu niektórych inwestycji przecina się wstążkę z barwami państwowymi. W wielu krajach taka praktyka jest zabroniona.

Polskie barwy narodowe wywodzą się z barw herbu Królestwa Polskiego i herbu Wielkiego Księstwa Litewskiego. 7 lutego 1831 r. Sejm Królestwa Polskiego przyjął specjalną ustawę dotyczącą barw polskiej flagi. W 1919 r. biel i czerwień uznano oficjalnie za barwy państwowe. W symbolice polskiej flagi biel pochodzi od bieli orła, będącego godłem Polski, i bieli Pogoni - rycerza galopującego na koniu, godła Litwy. Na fladze biel jest zawsze u góry, ponieważ w polskiej heraldyce ważniejszy jest kolor godła niż tła. Kolor czerwony wywodzi się od tej barwy pola tarczy herbowej.

Prof. Zenon Piech, kierownik Zakładu Nauk Pomocniczych Historii UJ, przyznaje, że do postawy Amerykanów wobec flagi jeszcze nam bardzo daleko. Nie radzi jednak narzekać. - Generalnie nasze symbole narodowe otaczamy dużym szacunkiem, a były czasy, np. okres międzywojnia i wojny, gdy stały na piedestale. Obecnie też nie jest najgorzej. Ale szacunek nie idzie w parze z wiedzą na ich temat.

Zwraca uwagę, że błędnie utożsamiane są trzy rodzaje symboli: flaga, chorągiew i sztandar. W powszechnym odbiorze uważa się je za tożsame. - Mają one jednak odmienną tradycję historyczną. Flaga, pochodząca od chorągwi, przez całe wieki odgrywała pośród znaków władzy rolę drugoplanową. Ta ostatnia była ważniejsza w hierarchii przez kilka stuleci, choć znaczenie flagi systematycznie wzrastało od XIX wieku.

W "Kronice polskiej" Gall Anonim pisze (na początku XII stulecia), że polskie wojska posiadały swoje znaki rozpoznawcze, które wyróżniały je od innych armii. Według prof. Stefana Kuczyńskiego, najpewniej już w X w. armie Mieszka czy Bolesława Chrobrego musiały mieć własne znaki czy chorągwie. Na monecie Bolesława Szczodrego (1058-1079) władca jest przedstawiany z proporcem w ręku. Z przekazu Galla wiemy, że istniał już wtedy urząd chorążego.

Prof. Piech przypomina, że nieco późniejsze zabytki ikonograficzne (XII i XIII w.), np. monety czy pieczęcie pokazują, że chorągwie były już wtedy ważnymi znakami książęcymi. A od XIV wieku mamy już bardziej dokładne informacje dotyczące chorągwi.

Ważnym źródłem jest m.in. Kronika Janka z Czarnkowa, obejmująca lata 1370-1384, która dwukrotnie mówi o chorągwiach, m.in. opisując wjazd króla Ludwika Węgierskiego do Krakowa. Mieszczanie krakowscy wyszli przed miasto powitać monarchę z chorągwiami - herbem miasta i herbami cechów. To pierwszy pisany przekaz o chorągwi naszego miasta.

Z czasów Władysława Jagiełły mamy natomiast przekazy obrazujące stosunek władcy i rycerstwa do chorągwi. Jan Długosz opisuje, że kiedy rozpoczęła się wojna z zakonem krzyżackim, a wojska Jagiełły wkroczyły na ziemie państwa krzyżackiego, rozwinięto chorągiew z Orłem Białym, król wygłosił wówczas przemówienie do wojska ze łzami w oczach, a zebranych ogarnęło wielkie wzruszenie.