Bezpieka świętuje Milenium

Wielka Nowenna zapoczątkowana w 1957 r. Ślubami Jasnogórskimi dobiegła końca w Roku Jubileuszowym - 1966 - otwierając zarazem uroczyste obchody Milenium Chrztu Polski. W Krakowie główne uroczystości trwały od 6 do 8 maja 1966 r., a ich kulminacją były obchody święta ku czci patrona Polski św. Stanisława.

W listopadzie 1965 r. w wyniku orędzia biskupów polskich do niemieckich kierownictwo PZPR przystąpiło do wielkiej kampanii propagandowej przeciwko Kościołowi. Pełna mobilizacja SB nastąpiła w roku następnym, kiedy Kościół zorganizował obchody milenijne z okazji Tysiąclecia Chrztu Polski.

Przygotowania SB

Pod koniec 1965 r. SB rozpoczęła przygotowania do przeciwdziałania obchodom milenijnym. W grudniu 1965 r. został rozesłany do Komend Wojewódzkich Biuletyn Informacyjny, w którym znalazły się opracowane przez Departament IV MSW materiały dotyczące kościelnych obchodów Milenium Chrztu Polski, z terminarzem głównych uroczystości w 1966 r. W pierwszym kwartale 1966 r. Komitet Wojewódzki PZPR w Krakowie wspólnie z SB opracował plan przeciwdziałania kościelnym obchodom milenijnym.

Konkurencją dla nich miały być państwowe obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego. W maju w województwie krakowskim zorganizowano kilka imprez państwowych, które miały odciągnąć ludzi od uroczystości religijnych. Z dużym rozmachem świętowano 1 maja, 2 maja obchodzono Dni Oświaty, Książki i Prasy połączone z kiermaszami i konkursami. 7 maja rozpoczęto obchody Dnia Zwycięstwa i przebiegały one równolegle z uroczystościami kościelnymi.

Tego dnia odbył się na Rynku Głównym wiec, w którym wzięło udział 150 mieszkańców miasta, we wszystkich dzielnicach odbywały się koncerty orkiestr wojskowych i zabawy ludowe. Na 8 maja zaplanowano defiladę wojskową, po której na Błoniach odbył się pokaz sprzętu wojskowego, zaś po południu - mecz piłki nożnej reprezentacji Węgier i Krakowa.

Pod koniec kwietnia 1966 r. krakowska SB była przygotowana do przeciwdziałania obchodom milenijnym. Celem bezpieki było utrudnienie lub sparaliżowanie tych uroczystości. Główna rola przypadła Wydziałowi IV, który był odpowiedzialny za działania przeciwko Kościołowi katolickiemu. Funkcjonariusze rozpoczęli kontrolowanie miejsc noclegowych, np. w klasztorach, domach zakonnych, hotelach miejskich i robotniczych, domach akademickich, w których mogli zatrzymywać się pielgrzymi przybywający na obchody.

SB położyła główny nacisk na pracę z siecią agenturalną, która liczyła 29 tajnych współpracowników mających możliwość dotarcia do wielu środowisk, m.in. kurii krakowskiej, zakonów, Wyższego Seminarium Duchownego, „Tygodnika Powszechnego”, „Znaku”, KIK-u. Dzięki nim uzyskano informacje na temat programu uroczystości milenijnych.

Pod koniec kwietnia 1966 r. zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. bezpieczeństwa płk Artur Mickiewicz powołał sztab, w skład którego wchodzili szefowie wydziałów SB. Operacyjne stanowisko dowodzenia mieściło się w Hotelu Garnizonowym Wojska Polskiego naprzeciw Wawelu.

Jednym z najważniejszych wydarzeń miała być procesja z Wawelu na Skałkę, w czasie której niesiono kopię obrazu Matki Boskiej z Częstochowy. Technicznym zabezpieczeniem uroczystości miała zająć się Milicja Obywatelska. Łącznie zaangażowanych było ponad 200 funkcjonariuszy MO i SB. Równocześnie w dyspozycji sztabu pozostawały odwody w liczbie 165 funkcjonariuszy ZOMO Kraków, 50 kursantów Państwowej Szkoły Milicji Obywatelskiej z Piły, 45 pracowników operacyjnych, 600 żołnierzy Nadwiślańskiej Jednostki KBW oraz 200 kursantów szkół straży pożarnej.

Przebieg uroczystości

Według ustaleń strony kościelnej i władz miasta w parafii Biały Kościół miało się odbyć powitanie obrazu Matki Boskiej i przewiezienie go do Krakowa. Niespodziewanie rankiem 6 maja przewodniczący Prezydium Rady Narodowej miasta Krakowa Zbigniew Skolicki zmienił trasę przejazdu obrazu. W miejscowości Ogrodzieniec o godzinie 16.35 pilot MO z Krakowa przejął kolumnę dwóch samochodów: marki Warszawa i przewożącego obraz marki Warszawa - Pick-up.

Za Olkuszem w miejscowości Sieniczno kolumna zatrzymała się, ponieważ droga była zamknięta barierkami i pilot, mimo protestów duchownych, skierował ją na drogę przez Ojców i Skałę. W Krakowie poruszano się ulicami: Białoprądnicką, Prądnicką, Alejami Trzech Wieszczów, Zwierzyniecką, Powiśle, Podzamcze docierając na Wawel. Wieczorem na placu przed katedrą arcybiskup Karol Wojtyła powitał obraz, po czym ze względu na ulewny deszcz o godz. 20 przeniesiono go do katedry, gdzie biskup Jerzy Ablewicz odprawił mszę.

W okresie obchodów milenijnych SB objęła obserwacją kurię metropolitalną przy ul. Franciszkańskiej. W tym celu zorganizowano punkt obserwacyjny w niewielkiej odległości od budynku i obserwację prowadzono przez trzy dni w godz. 7-22. Wywiadowcy zwracali szczególną uwagę na biskupów przybywających na uroczystości, a gdy przyjechał kard. Stefan Wyszyński natychmiast powiadomili sztab. Do ich zadań należało również notowanie numerów rejestracyjnych samochodów wjeżdżających i wyjeżdżających z kurii i informowanie o gromadzeniu się ludzi przed Pałacem Biskupim. Relacje z tego punktu uważano za niezwykle ważne, bowiem miały być przekazywane do sztabu co godzinę.

7 maja przed południem w katedrze wawelskiej odbyło się posiedzenie episkopatu i sesja naukowa poświęcona dziejom Kościoła krakowskiego. Referaty wygłoszone w czasie konferencji przez m.in. prof. Adama Vetulaniego, prof. Mariana Plezię, prof. Alfonsa Schletza oraz abp. Karola Wojtyłę, były nagrywane przez funkcjonariuszy Wydziału IV za pomocą tzw. minifonów. Funkcjonariusze SB prowadzili również obserwację dziedzińca wawelskiego. W komunikatach z obserwacji zauważono, iż podczas przybycia biskupów na sesję zgromadzony przed katedrą tłum witał ich oklaskami, a szczególnie entuzjastycznie witano kardynała Wyszyńskiego. W godzinach popołudniowych w kościele oo. Dominikanów odbyła się druga część sesji poświęcona zakonom połączona z otwarciem wystawy. I tym razem obserwację prowadzili funkcjonariusze SB, początkowo z samochodu, udało im się również dostać do kościoła.

Kulminacyjnym punktem obchodów milenijnych były uroczystości ku czci św. Stanisława i procesja z Wawelu na Skałkę. 8 maja 1966 r. o godz. 9.15 procesja wyruszyła z Wawelu w kierunku Skałki z udziałem kardynała Wyszyńskiego i 50 biskupów. Po przybyciu na Skałkę nastąpiło powitanie oo. Paulinów i przemówienie arcybiskupa Karola Wojtyły, a następnie rozpoczęła się msza, podczas której kazanie wygłosił kard. Wyszyński.

Na trasie procesji SB zorganizowała sześć tzw. stałych punktów obserwacyjnych, z których dwa zlokalizowane były na Wawelu w bibliotece Państwowych Zbiorów Sztuki oraz w administracji budynków Urzędu Rady Ministrów. Głównym zadaniem pracowników była obserwacja placu przed katedrą, nagrywanie przemówień oraz ustalanie liczby osób uczestniczących w procesji. Pozostałe punkty znajdowały się m.in. w bursie Technikum Melioracyjnego przy ul. Stradomskiej, w Spółdzielni „Trwałość” przy ul. Agnieszki, w Zasadniczej Szkole Odzieżowej przy ul. Dietla oraz w budynku Studium Nauczycielskiego przy ul. Skałecznej. Przebywający tam funkcjonariusze robili zdjęcia uczestnikom procesji i filmowali jej przebieg, nagrywali kazania i przemówienia oraz obliczali frekwencję.

Jeszcze tego samego dnia po zakończonych uroczystościach obraz jasnogórski miał opuścić Kraków. Już od godz. 17 na trasie jego przejazdu zaczęli się gromadzić ludzie.

Pożegnanie obrazu

Wyjazd samochodu z obrazem nastąpił po mszy i uroczystościach pożegnalnych na Wawelu o godz. 20.10, w eskorcie funkcjonariuszy SB. Za samochodem wiozącym obraz zebrała się grupa młodych ludzi, którzy wspólnie z zakonnikami wiwatowali i skandowali hasła religijne. Po odprowadzeniu obrazu do granic miasta około 100 osób powróciło do centrum trasą wnosząc okrzyki: „Przebaczamy”, „Wolności religii w szkołach”, „Precz z komuną”.

Kiedy grupa dotarła na Rynek przed godz. 23 została zaatakowana przez dwa plutony ZOMO i rozproszona. Milicja zatrzymała osiem osób, z tego pięć zwolniono po kilkunastu godzinach. Aresztowano trzy osoby: dwóch kleryków jezuickich Józefa Mitkę i Józefa Kulisza oraz robotnika z Nowej Huty Antoniego Janiszy-na. Prokuratura dopiero po dwudziestu dniach zwolniła ich poddając wcześniej wnikliwej inwigilacji. Wkrótce się okazało, że wydarzenia te były początkiem akcji torpedowania kościelnych uroczystości w całym kraju.

Obchody milenijne były niewątpliwie dużym sukcesem Kościoła, a krakowska SB mimo ogromnego wysiłku, jaki włożyła w zabezpieczenie uroczystości nie była w stanie przeciwdziałać ogromnej mobilizacji społeczeństwa, które wzięło udział w uroczystościach i okazało poparcie dla kard. Wyszyńskiego.

W informacjach oceniających przebieg kościelnych uroczystości milenijnych SB starała się zmniejszyć ich znaczenie zaniżając liczbę wiernych. Obchody przyczyniły się do wzmocnienia katolicyzmu, ponieważ po ponad 20 latach laicyzacji Kościołowi udało się zorganizować uroczystości na tak dużą skalę. Kościół wygrał walkę o „rząd dusz”.