Cały proces "na głowie" polskiego sędziego

PRAWO. Czy uzasadnienia wyroków muszą mieć kilkaset stron?

Od lat kolejne ekipy sprawujące władzę nad Ministerstwem Sprawiedliwości zapowiadają wprowadzenie elektronicznej rejestracji procesu, co miałoby znacznie go przyśpieszyć. W sądzie zamiast mozolnego i dość często nieprecyzyjnego protokołowania, czyli streszczania zeznań, rozprawa miałaby być zapisywana za pomocą kamery. Sędzia Waldemar Żurek, rzecznik krakowskiego Sądu Okręgowego, proponuje przyjęcie w Polsce modelu hiszpańskiego, w którym kamera rejestruje słowa osoby zeznającej.
- Adwokaci i oskarżyciele dostają po rozprawie płytkę. Dzięki zapisowi elektronicznemu, kłamstw w czasie rozpraw jest znacznie mniej, bo zeznający wie, że nie może się bronić potem, iż sąd źle go zrozumiał lub niedobrze został napisany protokół - uzasadnia nasz rozmówca. Przyjęcie hiszpańskiego rozwiązania - jego zdaniem - pozwoliłoby do minimum ograniczyć protokołowanie rozpraw. Protokół ograniczałby się w zasadzie do jednej strony, na której zapisane zostałoby, kto się stawił i jakie pisma zostały złożone.
Sędziowie podkreślają, że bardzo brakuje im asystentów do pomocy. W krajach należących do Unii Europejskiej regułą jest, że każdy sędzia ma przynajmniej jednego asystenta. W niektórych państwach na jednego sędziego przypada pięciu lub więcej, np. w Hiszpanii, gdzie jednemu sędziemu pomaga 7 asystentów, a ponadto podczas rozprawy jest osobna osoba, zajmująca się tylko sprawdzaniem danych stron i ich pełnomocnictw.
W Polsce jest zwykle na odwrót - jeden asystent przypada na kilku sędziów. W konsekwencji cały proces, począwszy od przygotowania technicznego rozprawy, pozostaje "na głowie" sędziego. - Dopóki to się nie zmieni, czas sędziów będzie marnowany, a czas trwania rozpraw nie ulegnie skróceniu - twierdzi sędzia Waldemar Żurek.
Innym rodzajem rzucanej im "kłody" - w rozumieniu sędziów - jest wydawanie przez nich klauzul prawomocności lub wykonalności. Sędziowie muszą brać "zwrotki", na których jest np. napisane, kiedy odbyła się rozprawa lub kiedy wydano orzeczenie i liczą dni. Potem podpisują się na klauzuli oznajmiającej prawomocność wyroku. Regułą na świecie jest, że sędziowie podpisują się tylko pod wyrokiem, a składanie podpisu pod klauzulą należy do kierowników sekretariatów.
Skarżą się również prokuratorzy. - Przede wszystkim dokucza nam formalizm w procedurze karnej - mówi Bogusława Marcinkowska, rzeczniczka Prokuratury Okręgowej w Krakowie. - Zwłaszcza przepis Kodeksu postępowania karnego, obligujący nas do wszechstronnego wyjaśniania okoliczności sprawy, w tym ustalenia osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody. Nasza rozmówczyni narzeka, że zmusza on prokuratorów m.in. do przesłuchania wszystkich możliwych świadków, nawet gdyby ich było kilka tysięcy, a co najmniej 95 proc. z nich nie mogło wnieść nic konkretnego do sprawy.
Bogusława Marcinkowska wskazuje też na problem z biegłymi. Na niektóre opinie prokuratorzy muszą czekać nawet ponad 2 lata, zdarza się, że szukanie biegłego zajmuje wiele tygodni, a nawet miesięcy. - Niekiedy latami musimy czekać na pomoc międzynarodową - przyznaje nasza rozmówczyni.
Maria Ejchart z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, zwraca uwagę, że sędziwie zamiast skupiać się na sądzeniu, muszą zajmować się czysto administracyjną pracą, w tym np. sprawdzać i oceniać, czy wezwanie zostało prawidłowo doręczone.
Od dawna część ekspertów przekonuje, że sądy powinny pracować w systemie dwuzmianowym. Sami sędziowie przyznają, że jest to wyjście z sytuacji, ale tylko tam, gdzie brakuje sal rozpraw. Podkreślają, że wprowadzenie systemu dwuzmianowego nie jest proste, gdyż oprócz wydłużenia czasu pracy sędziów, trzeba zadbać o całą logistykę.
Wymiar sprawiedliwości sprawniej działałby też, gdyby sędziowie nie musieli pisać czasami setek stron uzasadnienia. W okresie II RP sędziowie z instancji odwoławczych uzasadnienia pisali na 1-2 stronach, koncentrując się wyłącznie na istocie sprawy.
- W Polsce moglibyśmy wprowadzić rejestrację ustnego uzasadnienia wyroku, przynajmniej w niektórych sprawach - sugeruje sędzia Żurek.
Włodzimierz Knap
[email protected]