Cenne znaleziska w Oświęcimiu. Podczas prac archeologicznych natrafiono na nieznane ślady po żydowskiej przeszłości miasta nad Sołą. Zdjęcia

Jak wyglądała ta część Oświęcimia leżącą na brzegiem Soły można zobaczyć już tylko na pojedynczych archiwalnych fotografiach i pocztówkach. Główną część przy dzisiejszej ul. Berka Joselewicza zajmowała wielka synagoga, wokół której stały inne zabudowania żydowskie.

- Można powiedzieć była to część miasta stanowiąca serce życia żydowskich mieszkańców miasta - mówi dr Artur Szyndler z Muzeum Żydowskiego w Oświęcimiu.

Jak dodaje, była tutaj gęsta zabudowa, którą stanowiły m.in. łaźnia rytualna, czyli mykwa, rzeźnia koszerna, pomniejsze synagogi i domy modlitwy czy szkoły. Część budynków stała w poprzek dzisiejszej ulicy Berka Joselewicza, czego pozostałością były istniejące do niedawne niewielkie schody prowadzące na Bulwary.

Duża część tych budynków została zburzona przez Niemców w czasie okupacji, jak wielka synagoga. Niektóre przetrwały do lat 80 i 90. ub. wieku. Ostatnie znaleziska podczas prac w związku z przebudową terenów między ulicami Berka Joselewicza oraz Bulwary w sąsiedztwie Parku Pamięci Wielkiej Synagogi odsłaniają częściowo bogate karty historii i życia Żydów w Oświęcimiu.

Wśród nich są pozostałości prawdopodobnie po wspomnianej mykwie. Są to m.in. ceramiczne szkliwione kafle ścienne, pochodzące z początku XX wieku, wyprodukowane przez Firmę L&C Hardtmuth z Czeskich Budziejowic z charakterystycznym secesyjnym liternictwem, ponadto, płytki podłogowe, metalowy fragment z okna, drzwiczki do gruntownego ujęcia wody, element poręczy, mosiężny zawór wody oraz cegła wyprodukowana w Cegielni Tenczynek.

Z oświęcimską mykwą wiąże się jedna z chasydzkich legend, przytoczona przez Jehudę Kindermana w "Sefer Oshpitzin", czyli wydanej w 1977 roku księdze pamięci oświęcimskich Żydów. Jest to opowieść o trzech wielkich cadykach, którymi byli Elimelech z Leżajska (1717-1787), jego brat Zusja z Annopola i Szlomo Bochner z Chrzanowa, a którzy podczas swojej wędrówki spotkali się w Oświęcimiu.

- Spędzili tam cały dzień, ale zgodnie z przyjętą w swojej podróży zasadą nie przebywali nocą w tym samym miejscu, w którym spędzali cały dzień. Tym razem jednak na prośbę Elimelecha zostali w Oświęcimiu, a cadyk przenocował w małej mykwie, która od tego czasu nazywana była mykwą „reb Elimelecha” – przywołuje opowieść dr Artur Szyndler, historyk z Muzeum Żydowskiego.

W Polsce mykwy były zazwyczaj osobnymi budynkami, tworzącymi kompleks wraz z innymi religijnymi instytucjami judaizmu. Podobnie było w Oświęcimiu, gdzie mykwa znajdowała się w pobliżu największej synagogi miasta, nieopodal rzeki Soły. W 1910 roku budynek był oznaczony numerem 279. Na przestrzeni swojej historii była często remontowana i przebudowywana. W latach 1912-1913 łaźnię powiększono, dobudowując piętro. Niespełna 20 lat później, w 1931 roku, dostawiono dwa dodatkowe zbiorniki na wodę.

- Odkryte pozostałości po przedwojennej mykwie są cennym śladem po żydowskiej przeszłości Oświęcimia, której pamięć od wielu lat staramy się chronić. Bardzo się cieszymy, że trafią do naszej kolekcji i będą udostępnione szerszej publiczności - podkreśla Tomasz Kuncewicz, dyrektor Muzeum Żydowskiego.

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Oświęcimiu w XVI w. i wkrótce nazwali swoje miasto Oszpicin (jid. goście). Na początku XX w. stanowili ponad połowę mieszkańców Oświęcimia, jednak podczas Holokaustu prawie wszyscy zostali zamordowani. Ostatni żydowski oświęcimianin, Szymon Kluger, zmarł w 2000 r.

Oprócz przedmiotów związanych z życiem żydowskiej społeczności archeolodzy natrafili na inne cenne znaleziska pochodzące ze średniowiecza i czasów późniejszych obrazujących rozwój osadnictwa w tej części miasta. Do najstarszych i najciekawszych odkryć należą średniowieczne relikty, takie jak: fosa, sadzawka, naczynia ceramiczne oraz prawdopodobnie wczesnonowożytne fragmenty kamiennych murów.

FLESZ - Polacy się starzeją a miasta wyludniają. Jest raport GUS