Chemiczna fabryka organizmu

Chociaż wątroba jest dla nas tak samo niezbędna jak serce, wiedza Polaków na jej temat jest niewielka. 28 lipca obchodziliśmy Światowy Dzień Wirusowego Zapalenia Wątroby. To okazja, aby przyjrzeć się temu narządowi bliżej.

W wątrobie zachodzi blisko 5 tys. różnych reakcji. To właśnie tutaj szkodliwe produkty przemiany materii przekształcane są w nieszkodliwe związki, które później organizm usuwa wraz z moczem i kałem. Wątroba wydziela żółć niezbędną do trawienia tłuszczów. Przetwarza glukozę w glikogen i trzyma w rezerwie na „gorsze dni” (np. dni diety odchudzającej). Potrafi też magazynować witaminy (A, D, B12) oraz żelazo i miedź. Produkuje heparynę (enzym regulujący krzepliwość krwi) i niektóre białka, m.in. odpornościowe. Ten największy narząd organizmu - u dorosłego człowieka wątroba waży ok. 1,5 kg - umie się sam regenerować. Nawet wówczas, gdy zginie 75 proc. podstawowych komórek wątroby (hepatocytów) organ jest jeszcze w stanie pracować. A do tego stanu może dochodzić latami. Wątroba nie boli, ponieważ nie jest unerwiona.

Ból może się pojawić dopiero wówczas, gdy narząd znacznie się powiększy i zacznie naciskać na otaczającą go unerwioną błonę surowiczą, zwaną torebką wątrobową. Do takiego powiększenia może dojść np. przy ostrym lub przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby (WZW) albo w pierwszej fazie rozwoju marskości. Jednak początkowe objawy chorób wątroby (np. zaburzenia trawienne, długotrwałe zmęczenie, złe samopoczucie, bóle głowy) są mało uchwytne, nietypowe i często nie łączy się ich przyczynowo z jej niewydolnością, dlatego są bagatelizowane. Później pojawiają się bóle brzucha pod prawym żebrem, wzdęcia, zaparcia, kamica żółciowa. W tle tych dolegliwości może pojawić się osłabienie odporności i skłonność do infekcji bakteryjnych, wirusowych i drożdżakowych lub alergia.

Przyczynami większości schorzeń wątroby są: niewłaściwe odżywianie (nadmiar tłuszczów nasyconych), alkohol, nadużywanie niektórych leków, toksyny środowiskowe (z wody i roślin: metale ciężkie, chlor i jego toksyczne związki, itp.) oraz choroby: wirusowe zapalenia wątroby typu A, B, C, zatrucia (np. grzybami). Boląca, powiększona wątroba, np. w trakcie przewlekłego czy ostrego zapalenia, jest mniej wydolna, spowalnia swe czynności fizjologiczne, słabnie jej zdolność wytwarzania substancji białkowych, energetycznych oraz odtruwania organizmu.

Alkohol to jedna z największych trucizn dla tego narządu. Powodem jest to, że alkohol blokuje metabolizm tłuszczów, białek i węglowodanów, a to uszkadza wątrobę. Alkohol rozkładany jest w wątrobie, a w wyniku tego procesu powstają toksyny, które uszkadzają jej komórki. I chociaż wątroba posiada zdolności regeneracyjne, to jednak stałe, długotrwałe obciążanie alkoholem z czasem może przekroczyć jej możliwości odnawiania. Funkcje narządu ulegają upośledzeniu, nadmierna ilość alkoholu sprzyja też stłuszczeniu wątroby.

Także jedzenie w nadmiarze, potraw tłustych i ciężkostrawnych jest ogromnym obciążeniem dla wątroby. Lekarze apelują: polub dietę śródziemnomorską, która jest dobra nie tylko dla serca, ale też dla wątroby, gdzie tylko możesz zamieniaj tłuszcze zwierzęce na roślinne, nie dopuść do nadwagi czy otyłości i jak najwięcej się ruszaj. Ostatni posiłek przed snem zjedz najpóźniej ok. godz. 19; powstrzymuj się przed wieczornymi przekąskami typu słodycze, chipsy. Należy też unikać żywności zawierającej barwniki, konserwanty i polepszacze.

Każdy lek jest związkiem chemicznym, który może zawierać toksyczne dla wątroby substancje. Niektóre leki zażywamy sporadycznie, inne stale. Jednak ze statystyk wynika, że Polacy zbyt często nadużywają leków - ponad miarę i potrzeby lecznicze. Starajmy się ograniczać przyjmowanie leków bez recepty i nie przekraczajmy zalecanych dawek. Wiele leków pozostawia trwałe ślady w postaci mikrouszkodzeń wątroby, które doprowadzają do zaburzenia jej pracy. Jeśli przepisane przez lekarza leki mogą negatywnie oddziaływać na wątrobę, potrzebne będzie regularne wykonywanie prób wątrobowych.

Częstą przyczyną marskości jest zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu C (WZW C). U niemal 20 proc. chorych dochodzi do przewlekłego zapalenia miąższu wątroby i uszkodzeń, które z czasem prowadzą do zwłóknienia, czyli właśnie marskości. Choć w nieco mniejszym stopniu, wątrobę uszkadza również WZW typu B (warto zatem zaszczepić się przeciwko żółtaczkom typu A i B; niestety, nie ma szczepionki chroniącej przed WZW C). Za postępujące zwłóknienie wątroby odpowiadają niektóre choroby genetyczne, uszkodzenie może też nastąpić w przebiegu np. cukrzycy, otyłości czy choroby wieńcowej lub zamknięcia przewodów żółciowych - nadmiar żółci może uszkadzać miąższ.

Włóknienia wątroby nie da się odwrócić. Można tylko je zahamować, aby nie dopuścić do powikłań - podawać odpowiednie leki, zmienić tryb życia (m.in. wprowadzenie diety, odstawienie alkoholu). Istnieją substancje wspomagające naturalną samoregenerację wątroby. Część z nich to wyciągi roślinne (wykorzystuje się głównie ostropest plamisty, karczoch i miętę), a część to związki chemiczne, ograniczające uszkodzenia hepatocytów.

WIDEO: Magnes. Kultura Gazura - odcinek 14

Autor: Gazeta Krakowska, Dziennik Polski, Nasze Miasto