Cholesterol

Lekarz radzi

Aby zapobiec hipercholesterolemii, należy stosować wczesną prewencję w postaci właściwej diety i ruchu

   Cholesterol należy do związków chemicznych niezbędnych do życia człowieka, stanowiących podstawowy budulec, zrąb dla naszych komórek. Część cholesterolu (ok. 60 - 80 proc.) syntetyzowana jest w organizmie w każdej z naszych komórek - a pozostałą ilość (ok. 20 - 40 proc.) dostarczamy organizmowi w pożywieniu.
   Cholesterol jest składnikiem błon komórkowych, bierze też udział w syntezie niektórych hormonów, tzw. hormonów sterydowych (stresu, gospodarki wodno-elektrolitowej, płciowych). Nadmiar cholesterolu, wytworzonego przez organizm i pobranego z pokarmu, usuwany jest z ustroju z żółcią, gdyż w wątrobie związek ten przerabiany jest na rozpuszczalne pochodne, które są eliminowane do przewodu pokarmowego i na zewnątrz. Inną drogą jest usuwanie cholesterolu poprzez złuszczanie naskórka (w znikomym procencie).

Lipoproteiny

   Naukowcy, zajmujący się badaniem przemian cholesterolu w organizmie, już kilkudziesiąt lat temu wykryli, że niezbędne dla dostarczenia do organizmu substancje energetyczne - wolne kwasy tłuszczowe (trójglicerydy, estry cholesterolu, czyli lipidy - substancje tłuszczowe), związki nierozpuszczalne, krążą we krwi jako kompleksy z białkami, zwane lipoproteinami.
   Naukowcom udało się rozdzielić zależnie od właściwości fizyko-chemicznych te cząsteczki i jak się szczęśliwie okazało, rozdział ten był zgodny z funkcjami, jakie lipoproteiny pełnią w organizmie. Za najprostszą i najtańszą, metodę oznaczania ich poziomu, uznali mierzenie stężenia cholesterolu w danej rodzinie lipoprotein. Sam cholesterol nie jest dla nas szkodliwy - jest natomiast wyznacznikiem, powszechnie przyjętą miarą, szkodliwej frakcji lipoprotein.

Podgrupy

   Odwirowanie osocza krwi w pewnych warunkach (zmiana gęstości przez dodawanie soli) pozwoliły na wyodrębnienie czterech podgrup lipoprotein: otrzymane w bardzo małej gęstości (angielski skrót - VLDL); w pośredniej gęstości (IDL); w małej gęstości (LDL) oraz w dużej gęstości (HDL).
   Jeszcze jedna podgrupa - chylomikrony powstaje w komórkach błony śluzowej jelita w czasie wchłaniania produktów trawienia tłuszczów pokarmowych. Są to bardzo duże kompleksy lipoproteinowe, wchodzące do krążenia poprzez naczynia chłonne. Chylomikrony stanowią układ transportowy dla spożywanych, egzogennych lipidów. Chylomikrony (niosące tłuszcze dostarczane organizmowi po posiłku) i VLDL (niosące tłuszcze generowane w wątrobie w okresie między pokarmami), stanowią transportery do tkanek materiału energetycznego (wolnych kwasów tłuszczowych, w postaci związków z glicerolem - triglicerydy, oraz cholesterolem - estry cholesterolu). Obecny w śródbłonku naczyń enzym lipaza "odłupuje" wolne kwasy tłuszczowe z chylomikronów (tak powstają w krążeniu HDL) i VLD (tak przez IDL powstają LDL). Czyli cholesterol zostaje nadal w krążących lipoproteinach, bo tkanki odbierają dla metabolizmu (generacja energii - ciepła, pracy mięśni i pracy organów etc.) tylko kwasy tłuszczowe. Natomiast LDL bogate w cholesterol, ma oddać rosnącym, odnawiającym się tkankom te brakujące 20 proc. cholesterolu. Musi to być proces sterowany (tylko ta komórka, która potrzebuje, musi pobrać LDL). Odbywa się to powszechnym procesem specyficznych dla LDL białek-receptorów. Uszkodzenie (np. mutacja genu syntetyzująca te białka) prowadzi

do rodzinnej hipercholesterolemii

- nie wychwytywane LDL "zalegają dłużej w krążeniu" i ulegają modyfikacjom, np. są celem działania wolnych rodników tlenowych, powstających w niedokrwionych tkankach, glikacji - nieenzymatycznemu łączeniu z glukozą, i innym. Tak zmodyfikowane LDL, ale i każda inna klasa lipoprotein zostaje rozpoznawana jako "obca" organizmowi - i staje się induktorem przewlekłej odpowiedzi immunologiczno-capalnej uszkadzającej ścianę naczyń - czyli procesem określanym jako

miażdżyca.

   Monocyty - jedne z wielu komórek tego procesu, których zadaniem jest usuwanie patologicznych cząstek, w tym zmodyfikowanych lipoprotein - gromadzą tłuszcze i wędrują w ścianę naczyń. Te procesy - zmodyfikowane lipoproteiny, zaktywowane monocyty - uszkadzają śródbłonek naczyń. Naczynie staje się przepuszczalne, gromadzi makrofagi - rozwija się blaszka miażdżycowa. W jej masie dominują najpierw "miękkie" makrofagi, obładowane lipidami. Taka blaszka miażdżycowa łatwo pęka, co sprzyja przyściennym zakrzepom (tzw. niestabilna blaszka) i powikłaniom - zawałom serca, mózgu etc. Z upływem czasu wnętrze takiej blaszki ulega martwicy i wapnieje, z wytrącaniem się kryształków cholesterolu z lipidów obumarłych makrofagów. Taka "stara" blaszka jest mniej niebezpieczna, ale usztywnione naczynie nie spełnia prawidłowej funkcji rozprowadzania materiałów odżywczych tkankom.
   Lipoproteiny o dużej gęstości (HDL), określane jako tzw. dobry cholesterol, mają dodatkowo bardzo ważne zadanie, coraz bardziej docenianie zarówno w medycynie prewencyjnej chorób naczyń (miażdżycy, cukrzycy, nadciśnienia), jak i terapii. Ich zadaniem (dzięki specjalnemu zestawowi białek tych lipoprotein) jest tzw.

zwrotny transport cholesterolu

z tkanek do wątroby. HDL wychwytuje nadmiar cholesterolu z komórek/tkanek całego ustroju, dostarcza go do wątroby, gdzie zostaje wyeliminowany z organizmu z żółcią. Głównym białkiem HDL odpowiedzialnym za tę funkcję jest apoproteina AI (apoAI)
   Im większa zawartość "czystej" apoAI w stosunku do cholesterolu HDL, tym większe są możliwości transportu zwrotnego. W okolicach Mediolanu stwierdzono u pacjentów, u których nie rozwija się miażdżyca, genetycznie uwarunkowaną formę

apoA1

o silnych własnościach "wycinania" cholesterolu z tkanek i oddawania go wątrobie. To nie jest jednak czysty cholesterol, w HDL - jest on transportowany też jako estry z kwasami tłuszczowymi. Jeśli więc mamy dużo zmienionych, naładowanych lipidami HDL-ów, wątroba także nie nadąża ich usunąć, więc zaczynają krążyć w naczyniach krwionośnych. Gdy trwa to zbyt długo, po pewnym czasie one też mogą ulegać modyfikacji i być czynnikiem proaterogennym. Czyli: zbyt długie zaleganie w krążeniu lipoprotein wszystkich klas (np. po obfitych, częstych, tłustych posiłkach, błędach genetycznych warunkujących ich katabolizm itd.) staje się przyczyną rozwoju miażdżycy.
   Ponieważ zwyczajowo przyjęto oznaczanie wszystkich lipoprotein miarką zawartego w nich cholesterolu (taniość i powszechne doświadczenie wieloletnie w takim określaniu poziomu lipidów krwi) rozumiemy, że jest to pewnego rodzaju trywialne ułatwienie pojmowania procesów ryzyka rozwoju choroby naczyń.
   Są bowiem pacjenci, u których nawet bardzo wysoki poziom cholesterolu nie predysponuje do rozwoju miażdżycy, a są również pacjenci o niskim, "normalnym" poziomie cholesterolu, u których rozwija się pełny obraz tej choroby.

Nowa nadzieja?

   Na zjeździe, który odbył się przed trzema tygodniami w Japonii, w Kioto, naukowcy z Mediolanu przedstawili zaskakujące wyniki badań doświadczalnych, a nawet pierwsze badania u ludzi dotyczące podawania tej właśnie, opisanej powyżej apoproteiny A1 (Milano). Podanie jej ludziom dożylnie powoduje już w ciągu paru godzin wykrywane w obrazowej diagnostyce zmniejszenie ilości cholesterolu w blaszce - odebranie jego złogów. Pomyślne efekty tych obserwacji mogą sugerować mechanizm tłumaczący fakt, że nie u każdego pacjenta, który ma podniesiony cholesterol, rozwinie się miażdżyca. Jest wielu pacjentów z normalnym poziomem cholesterolu, ale z podwyższonym poziomem triglicerydów i hiperglikemią z objawami miażdżycy. Są to przeważnie chorzy z tzw. zespołem metabolicznym - np. otyłością, hiperinsulinemią (insuluinoopornością - stadium przedcukrzycowym). Dzięki najnowszym osiągnięciom naukowym inaczej dziś patrzymy na zaburzenia lipidowe. Zmienia się też

pogląd na cholesterol.

   Toksyczność dla ustroju wynika z działania wolnych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z nasyconych kwasów tłuszczowych i z triglicerydów, które współistnieją w cząsteczce z cholesterolem, ale jest on tylko, umownie, markerem różnych w funkcji frakcji lipoprotein. Dlatego też ostatnio zmieniają się również

metody wykrywania

wczesnych zaburzeń gospodarki lipidowej i ściśle związanej z nią gospodarki węglowodanowej. W badaniach przesiewowych (wczesne wykrywanie patologii przemian metabolizmu) odchodzi się np. od znaczenia lipemii, glikemii na czczo. Długo utrzymujący się poziom wolnych kwasów tłuszczowych, glikemii po posiłku jest ważniejszym dla rozwoju zaburzeń naczyniowych, nadciśnienia, choroby niedokrwiennej serca niż epidemiologiczne badanie poziomu cholesterolu.
Wysłuchała:
Danuta Orlewska

Wczesna terapia

   Wczesne wykrycie zaburzeń lipidowych i metabolizmu glukozy będzie umożliwiało wdrożenie wczesnej terapii. Taką prewencją jest nie tylko dieta. Jeżeli mówimy o niskotłuszczowej diecie - to mamy na myśli taką, która zawiera mniej nasyconych (zwierzęcych) kwasów tłuszczowych, nie tylko mniej triglicerydów/cholesterolu. Trzeba tu wspomnieć, że w jelitach znajdują się białka (niedawno odkryte), które same regulują ilość wchłanianego cholesterolu z przewodu pokarmowego. Proces ten może być jednak przełamany przez nadmierne spożywanie tłuszczu. Korzystny dla opanowania zaburzeń lipidowych jest również wysiłek fizyczny, powodujący spalanie kwasów tłuszczowych i glukozy, a nie, jak się zwykło mówić, cholesterolu. Zwiększony wychwyt glukozy - podczas zwiększonego wysiłku fizycznego - przez mięśnie, sprzyja "spalaniu" w nich kwasów tłuszczowych.
   Leki są również elementem terapii, ale ich stosowanie uzależnione jest od wielu czynników. Ponadto obecnie stwierdza się, że statyny - leki zalecane w hipercholesterolemii - hamują syntezę cholesterolu, stąd też dyskusyjną sprawą jest stosowanie ich przez dzieci (zaporzebowanie na cholesterol rosnących tkanek organizmu). Wprawdzie obserwacje kliniczne nie wykazują powstania zaburzeń z powodu wprowadzenia statyn w okresie młodzieńczym, należy jednak pamiętać, że leki te muszą być zażywane bez przerwy, gdyż ich odstawienie zwiększa syntezę cholesterolu w tkance. O wiele zdrowiej jest więc stosować wczesną prewencję w postaci właściwej diety i ruchu.