Choroba wieku dziecięcego

Szczepionka przeciw ospie wietrznej nie jest tania - jedna dawka (potrzebne są dwie) kosztuje ok. 200 zł Fot. Ingimage

Lekarz radzi

Wirusy przenoszone są z człowieka na człowieka drogą kropelkową (kaszel, kichanie) oraz przez bezpośredni kontakt z chorym. Może też dojść do zakażenia przez łożysko (z matki na dziecko). Ospa wietrzna w pierwszej fazie tzw. objawów prodromalnych jest niecharakterystyczna. Występuje pogorszenie samopoczucia, stan podgorączkowy lub gorączka, ból głowy, brak łaknienia. Charakterystyczna wysypka pojawia się od 1 do 2 dni później i wówczas choroba jest rozpoznawana. Ponieważ okres zakaźności zaczyna się już przed pojawieniem się wysypki (trwa aż do momentu jej ustąpienia) chory zaraża inne osoby nie będąc tego świadomym. Stąd właśnie ospa wietrzna charakteryzuje się znaczną zaraźliwością.

Zmiany na skórze, to objaw typowy, warunkujący rozpoznanie ospy wietrznej. Liczba wykwitów jest różna - od kilku do kilkuset. Mogą występować również na błonie śluzowej jamy ustnej, spojówkach, rogówce. Pojawiają się początkowo jako czerwone plamki, następnie grudki, które po kilku godzinach stają się pęcherzykami wypełnionymi surowiczym płynem. Po 2-3 dniach pęcherzyki zamieniają się w krosty przysychające stopniowo w strupki. Ponieważ wykwity ospy wietrznej pojawiają się w kilku rzutach, charakterystyczne jest równoczesne występowanie różnych form wysypki (polimorfizm zmian). Jeżeli krosty nie będą zdrapywane, to po ustąpieniu choroby skóra pozostanie czysta. Rozdrapywanie sprawia, że dochodzi do wtórnych zakażeń bakteriami bytującymi na skórze i w konsekwencji tego do powstawania blizn. Zmiany na skórze ustępują po ok. 7-10 dniach. Gdy wysyp jest masywny mogą się utrzymywać do dwóch tygodni.

Dzieci chore na ospę wietrzną powinny przebywać w domu i być izolowane od otoczenia aż do czasu przyschnięcia strupków. W typowym przebiegu choroby, bez powikłań, nie muszą zażywać żadnych leków, poza środkami przeciwgorączkowymi i przeciwświądowymi. Konieczne jest przyjmowanie dużej ilości płynów.

Przed laty do łagodzenia uczucia świądu używano różnych preparatów, m.in. specjalnych pudrów, okładów, maści, które aktualnie nie mają już zastosowania, ponieważ powodowały częste zakażenia skóry. Pacjentom zaleca się teraz codzienną pielęgnację ciała jak u osób zdrowych. Mycie się, najlepiej pod prysznicem, z użyciem mydła, działa odkażająco i skóra lepiej się goi. Można też zażywać środki (syropy, tabletki) łagodzące świąd, działające uspokajająco i przynoszące ulgę. W ciężkich przebiegach choroby stosuje się leki przeciwwirusowe (m.in. Acyklowir).

Ryzyko dla matki i dziecka

Zdarza się, że na ospę wietrzną chorują noworodki, które zakażają się od matki. W takich sytuacjach spodziewany się ciężkiego przebiegu choroby, łącznie z zagrożeniem życia dziecka. Jeżeli matka zachorowała na ospę wietrzną w okresie okołoporodowym, to noworodek musi otrzymać swoistą immunoglobulinę (dla zmodyfikowania przebiegu zakażenia). U noworodków nie dominują zazwyczaj objawy skórne, ale stan dziecka spowodowany uogólnionym zakażeniem wirusowym może być poważny. Ryzyko zachorowania na ospę wietrzną przez kobietę w ciąży stwarza zagrożenie dla rozwijającego się płodu, ponieważ infekcja przenosząca się z matki na płód może spowodować wystąpienia u płodu tzw. zespołu ospy wrodzonej, która daje zaburzenia neurologiczne i opóźnienie rozwoju dziecka. Wprawdzie przypadków takich jest niewiele, zaledwie 2 proc., ale dla kobiety ciężarnej, która nie wie, czy chorowała w przeszłości na ospę wietrzną (przechorowanie daje uodpornienie na całe życie) związany z tym stres jest dużym obciążeniem psychicznym.
W sytuacjach wątpliwych istnieje możliwość wykonania badania serologicznego (najlepiej przed zajściem w ciążę) i sprawdzenia swojego uodpornienia przeciwko ospie wietrznej. W Krakowie badania takie przeprowadzane są w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej przy ul. Prądnickiej.

Jeśli kobieta nie chorowała na ospę wietrzną, to powinna zaszczepić się jeszcze przed okresem koncepcyjnym. W przypadku, gdy kobieta ciężarna nie przechorowała ospy, a ma kontakt z tą chorobą (np. choruje starsze dziecko), powinno się rozważyć podanie swoistej immunoglobuliny.

Powikłania

W klasycznym przebiegu ospy temperatura ciała zazwyczaj nie jest wysoka, jednak gdy znacznie wzrasta może to sugerować wystąpienie powikłań, np. w postaci bakteryjnego zapalenia skóry i (lub) powięzi, zapalenia opon mózgowo-rdzeniwych czy ospowego zapalenia płuc (częściej u dorosłych). Wysoka gorączka, wymioty, brak apetytu, odwodnienie to często powody, dla których pacjent wymaga przyjęcia do szpitala.

Osoba dorosła, która nie przechorowała wcześniej ospy jest wrażliwa na zakażenie. Jeśli ponadto występuje u niej jakiś problem zdrowotny, zwłaszcza niedobory odporności, czy choroba nowotworowa, może się liczyć z ryzykiem zachorowania na ospę o ciężkim przebiegu. Tacy pacjenci wymagają specjalnych działań medycznych, stosowania leków przeciwwirusowych oraz czasem podawania swoistej immunoglobuliny po kontakcie z chorobą.

U dorosłych najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej jest zapalenie płuc, często wymagające hospitalizacji. U dzieci częściej występują powikłania neurologiczne: zapalenie móżdżku, zapalenie rdzenia kręgowego, porażenie nerwów czaszkowych. Rzadziej występuje zapalenie mięśnia sercowego, stawów, nerek.

Najczęstszym powikłaniem są zakażenia skóry wywołane bakteriami - gronkowcami lub paciorkowcami - na skutek zadrapań wykwitów ospowych. Drugie co do częstości powikłanie u dzieci - zapalenie móżdżku - występuje przeważnie w 2 tygodniu choroby. Dzieci trafiają wtedy do szpitala z powodu wymiotów, bólu głowy, osłabienia, senności, wysokiej gorączki.

Pojawienie się dodatkowych, niepokojących objawów w czasie trwania ospy wietrznej powinno zawsze skłaniać do skontaktowania się z lekarzem, gdyż mogą one być konsekwencją powikłań.

Szczepionka

przeciwko ospie wietrznej, dająca skuteczną ochronę przed chorobą, jest obowiązkowa w programach szczepień niektórych krajów, m.in. w USA. W Polsce można się zaszczepić przeciw ospie wietrznej, ale odpłatnie, na koszt pacjenta. Nieodpłatne szczepienia przysługują tylko dzieciom do 12. roku życia: z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby; z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji; zakażonym HIV; przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią, a także dzieciom do ukończenia 12. roku życia z otoczenia wymienionych wyżej osób, które nie chorowały na ospę wietrzną.
Szczepionka podawana jest w dwóch dawkach, w odstępie 4-6 tygodni (tak samo dzieciom, jak osobom dorosłym). Można ją kupić w każdej aptece, na receptę, albo w punktach szczepień, czy ośrodkach zdrowia. Zgodnie z ustawą o chorobach zakaźnych i zakażeniach lekarze, przede wszystkim pediatrzy, mają obowiązek informowania pacjentów o dostępnych szczepionkach.

Niestety, szczepionka przeciw ospie wietrznej nie jest tania. Jedna dawka kosztuje ok. 200 zł. Polskie Towarzystwo Wakcynologiczne od dłuższego czasu optuje w Ministerstwie Zdrowia, żeby to szczepienie weszło do programu szczepień, ale w najbliższych latach raczej nie będzie to możliwe.

Niektórzy rodzice uważają, że ospa wietrzna jest chorobą łagodną, którą powinny przechorować wszystkie dzieci w rodzinie. Nie jest to jednak całkiem zgodne z prawdą. Ospa w 90 proc. przypadków przebiega łagodnie, ale pozostałe 10 proc., to zachorowania z powikłaniami. Każde dziecko choruje inaczej. Dlatego gdy w rodzinie wystąpi ospa wietrzna byłoby wskazane zaszczepienie wszystkich domowników, którzy dotychczas na nią nie chorowali.

Wysłuchała: Danuta Orlewska

Lek. med. Danuta Jurkiewicz-Badacz

Pediatra, specjalista chorób zakaźnych, kierownik Wojewódzkiej Poradni Szczepień Ochronnych i Centrum Szczepień Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II