Czerniak

Przyczyny

   Wzrost zachorowań przypisuje się zmianie widma słonecznego dochodzącego do powierzchni ziemi, tzw. dziurom ozonowym, a także nowemu stylowi życia, który polega na częstym opalaniu się i wystawianiu na słońce większej powierzchni ciała.
   Przyjmuje się, że czynnikami wywołującymi chorobę są: naświetlanie promieniami ultrafioletowymi; intensywne opalanie się powodujące poparzenia skóry; długotrwałe i nasilone opalanie się w dzieciństwie. Powinny o tym pamiętać szczególnie osoby o jasnej karnacji (mała ilość barwnika), niebieskich oczach, włosach w kolorze jasnym lub rudym, wśród których zachorowalność na czerniaka jest większa.
   Powstaniu choroby sprzyjają też czynniki osobnicze, tzw. znamiona dysplastyczne. Około 90 proc. czerniaków skóry powstaje ze znamion, gdy występują one w dużej ilości; jeśli wykazują "cechy niepokoju onkologicznego" (znamiona dysplastyczne): mają duże wymiary, są nieregularne w kształcie i zabarwieniu, ulegają zmianom, np. wypadanie włosów, swędzenie, obwódki zapalne, a zwłaszcza pojawienie się guzków lub owrzodzeń w ich obrębie.
   Zachorowalność może mieć też związek z czynnikami genetycznymi.
   Do rzadkich umiejscowień zalicza się zlokalizowanie czerniaków: pod paznokciami, w gałce ocznej i na śluzówkach, np. w odbycie, narządach rodnych, w jamie ustnej. Czerniaki błon śluzowych charakteryzują się bardzo złośliwym przebiegiem. Etiologia ich nie jest w pełni wyjaśniona.
   Czerniaki u dzieci zdarzają się wyjątkowo (kilka przypadków rocznie). Choroba ta występuje w Polsce u młodych ludzi powyżej 15. roku życia, a liczba zachorowań wzrasta z wiekiem - najwyższe wartości osiąga w najstarszej grupie wiekowej (85 lat i więcej). Ma to swoje uzasadnienie we wspomnianej już długotrwałej, powtarzającej się latami (np. 20 - 30 lat) ekspozycji ciała na światło słoneczne.

Rozpoznanie

choroby ustala się na podstawie wyglądu i badania klinicznego. Podejrzenie kliniczne czerniaka ma miejsce, gdy znamię znacznie zmienia swój kształt, zabarwienie (czerniak ma zabarwienie ciemne, od brunatnego do czarnego, ale zdarzają się niekiedy czerniaki złożone z komórek odbarwionych), wypadają z niego włosy, powstają w jego obrębie guzki lub owrzodzenia.
   Badanie chorych ze zmianami dysplastycznymi powinno polegać na oglądaniu całego ciała w określonym czasie. Zmiany wykazujące tzw. niepokój onkologiczny należy wycinać w całości i badać histologicznie. Powinien to zrobić wysokiej klasy specjalista z doświadczeniem klinicznym w tym zakresie, najlepiej onkolog. O rozpoznaniu choroby decyduje wynik badania histologicznego.
   Czerniaka mogą przypominać wszelkie zmiany skórne: od brodawek, poprzez niezłośliwe znamiona i raki skórne. Istnieje zasada, że w sytuacji, gdy lekarz ma wątpliwości, czy znamię ma charakter złośliwy czy nie, lepiej je wyciąć i zbadać w całości. Tak postępują lekarze w krajach UE, USA i Australii, gdzie wyniki leczenia są lepsze niż w Polsce. Lekarze pierwszego kontaktu, którzy stwierdzają u pacjentów zmiany na skórze, powinni kierować ich na konsultacje do specjalistów.

Rozwój

czerniaka przebiega w kilku etapach: wzrostu miejscowego, w czasie którego guz pierwotny rośnie na zewnątrz i w głąb (zwiększa się jego średnica i grubość); etapu regionalnego, gdy zajęte są najbliższe węzły chłonne, do których spływa chłonka z okolic guza; etapu przerzutów odległych - do płuc, wątroby, mózgu, kości.

Leczenie

miejscowo-zaawansowane polega na wycięciu guza pierwotnego z szerokim marginesem zdrowych tkanek (ok. 2 cm wokół zmiany skóry i w głąb do powięzi). Szerokość marginesu zależy od lokalizacji zmiany: największy wyznacza się na tułowiu, najmniejszy na twarzy.
   Leczenie regionalne polega na wycięciu układu chłonnego zawierającego zmienione przerzutowo węzły chłonne.
   Węzły, które nie są klinicznie podejrzane, poddaje się systematycznej obserwacji.
   W przypadku odległych przerzutów nie ma możliwości trwałego wyleczenia.
   Czerniak jest nowotworem, który ma bardzo chimeryczny przebieg kliniczny. Oznacza to, że nie można dokładnie przewidzieć czasu przeżycia pojedynczego pacjenta w poszczególnych stadiach zaawansowania choroby.

Rokowanie

w leczeniu czerniaka zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. Szansę wyleczenia stwarza wyłącznie leczenie chirurgiczne. W skali populacji dotyczy ono ponad połowy chorych. Czerniak w najwcześniejszym stadium rozwoju jest wyleczalny w ponad 90 proc. przypadków.

Profilaktyka

   Najlepszy sposób zapobiegania powstawaniu czerniaka to nienarażanie się na dużą ekspozycję słoneczną przez dłuższy czas i niedoprowadzanie do poparzeń skóry. Podczas opalania się stosujemy preparaty z filtrami słonecznymi o wysokim współczynniku pochłaniania. W przypadku pojawienia się zmian na skórze najlepiej skontaktować się z lekarzem onkologiem.
   Niestety, niektóre osoby zamiast do lekarza wolą iść np. do kosmetyczki, aby tam poddawać się różnym zabiegom, np. zamrażaniu czy elektrokoagulacji znamion. Trzeba wiedzieć, że tego rodzaju działania podejmowane przez niepowołane osoby są prawnie zabronione.
Wysłuchała:
DANUTA ORLEWSKA