Czy zostaniesz ojcem?

Fot. Theta

Panowie produkują mniej plemników, których ruchliwość jest coraz słabsza

Bezpłodność w Polsce dotyczy ok. 2,5 miliona kobiet i mężczyzn, mniej więcej w równych proporcjach, pół na pół. O bezpłodności mówimy jeśli po sześciu miesiącach regularnego współżycia, 4-5 razy w tygodniu, bez stosowania środków antykoncepcyjnych kobieta nie zaszła w ciążę.
Pomocy lekarza w pierwszej kolejności szuka zazwyczaj kobieta, pragnąca poznać przyczyny niepowodzeń. Jeśli okaże się, że wina nie leży po jej stronie wówczas badaniom poddaje się mężczyzna.
Powodów niepłodności u mężczyzn może być wiele. Zazwyczaj są to zaburzenia związane z jakością plemników i uszkodzeniem jąder - mechanicznym, ale też na skutek przebytych chorób.

Niepłodność mężczyzny

może być również konsekwencją skręcenia jąder, żylaków powrózka nasiennego, wodniaków jąder, nieprawidłowego położenia jąder lub nieprawidłowej budowy prącia.
Zaburzenia związane z jakością plemników wynikają często z trybu życia. Nadużywanie alkoholu, stosowanie niektórych leków, zwłaszcza estrogenów, kortykosteroidów, neuroleptyków i antydepresantów czy narkotyków, noszenie obcisłych ubrań z tworzyw sztucznych, podnoszących temperaturę jąder, to jedne z głównych czynników zaburzeń płodności.
Istotne znaczenie mają również choroby ogólne, zwłaszcza cukrzyca, zapalenie nerek, gruźlica, choroby trzustki i wątroby, a także nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki mózgowej, tarczycy, kory nadnerczy. Do czynników ryzyka zalicza się też: ekspozycję na pestycydy i organiczne środki chemiczne; radioterapię i chemioterapię; zaburzenia hormonalne; choroby przysadki mózgowej; zaburzenia autoimmunologiczne, wiążące się z obecnością przeciwciał w nasieniu lub w surowicy krwi; zakażenia przenoszone drogą płciową (m.in. chlamydią, z powodu której może dojść nawet do trwałej niepłodności); zapalenie gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych; przebycie po okresie dojrzewania zapalenia jąder związanego ze świnką.
Przyczyną niepłodności mogą być wrodzone wady, np. brak jednego jądra czy umiejscowienie jądra poza moszną.
Wrogiem płodności są także wady nabyte takie jak: nabyty wodniak jądra (nagromadzenie płynu surowiczego pomiędzy osłonkami jądra jest najczęściej wynikiem stanów zapalnych); zmniejszenie objętości i zanik jądra; nowotwory jąder.
Na liście przyczyn niepłodności u mężczyzn znajdują się również wady w budowie prącia. Najczęściej są to: stulejka (zrośnięcie się napletka z żołędzią może zaburzać prawidłowy wytrysk nasienia); krótkie wędzidełko (zbyt krótkie wędzidełko łączące napletek z zewnętrznym ujściem cewki moczowej może uniemożliwiać odbycie prawidłowego stosunku płciowego, powodując ból i ewentualne krwawienie, jeśli dojdzie do naderwania wędzidełka).
To jeszcze nie koniec. Panowie mogą też być obarczeni wadami wrodzonymi i nabytymi dróg wyprowadzających nasienie, z których najczęściej występują: jednostronny lub obustronny, wrodzony brak nasieniowodów; zespół Younga; żylaki powrózka nasiennego (mogą pogarszać jakość plemników, zmniejszać płodność mężczyzny).
Z kolei do obniżenia jakości nasienia prowadzą czasem ciężkie choroby ogólnoustrojowe powodujące niedożywienie organizmu i spadek masy ciała. Cukrzyca, stwardnienie rozsiane, urazy rdzenia kręgowego, schorzenia pęcherza moczowego są często przyczyną wstecznego wytrysku lub jego braku. Na płodność mogą mieć negatywny wpływ: zaburzenia czynności tarczycy; przewlekłe zapalenia nerek; niedokrwistość; gruźlica; choroby trzustki i wątroby.
Bezpłodność u mężczyzn jest często związana ze stosowaniem sterydów anabolicznych używanych w celu rozbudowy mięśni.
Czynniki takie jak: stres, palenie tytoniu, otyłość, dieta uboga w selen i cynk także zwiększają ryzyko niepłodności.

Badanie nasienia

W jaki sposób ustala się przyczyny męskiej niepłodności. Badaniem podstawowym, poza oceną prawidłowości budowy narządów płciowych, jest badanie nasienia (spermogram). Pobiera się je minimum po trzech dniach wstrzemięźliwości seksualnej. Jeżeli wynik nie jest zadowalający, trzeba badanie powtórzyć po ok. 2-3 miesiącach, a w przypadku kolejnego nieprawidłowego wyniku przeprowadza się dalszą diagnostykę. Interpretacja wyników często nie jest jednoznaczna. O ile kiedyś uważano, że najważniejsza jest liczba plemników, to dziś częściej mówi się, że większą rolę odgrywa ich ruchliwość. W doniesieniach naukowych ostatnich lat zwraca się uwagę na ciągle pogarszającą się jakość nasienia mężczyzn. Panowie produkują mniej plemników, których ruchliwość jest coraz słabsza.
Badając spermę, można przy okazji zdiagnozować różne stany zapalne męskich narządów rozrodczych, które także obniżają płodność.
Możliwe jest przeprowadzenie jeszcze innych badań nasienia. Należy do nich m.in.: "test po stosunku" (test Simmsa-Huhnera) stosowany do oceny wpływu śluzu z szyjki macicy na obecne w nim plemniki. Z kolei "test migracji" ocenia zdolność plemników do wędrówki w śluzie szyjkowym.
U niektórych pacjentów wykonywane jest badanie USG w celu wykrycia nieprawidłowego przepływu krwi albo ujawnienia zrostów, zbierającego się płynu, żylaków powrózka nasiennego, które są zbyt małe do rozpoznania badaniem fizykalnym.
Leczenie męskiej niepłodności jest bardzo ograniczone. Około 90 proc. pacjentów stosuje leki lub poddawanych jest chirurgicznej korekcji narządów rozrodczych. Dostępne dziś leki nie są zbyt skuteczne. Pobudzają jedynie ruchliwość plemników, zwiększają ich liczbę (jak zapewniają producenci), ale nie stwierdzono, żeby jakikolwiek lek zwiększał częstość zapłodnienia.
Istotne znaczenie w terapii mają dwa parametry. Pierwszy z nich to zminimalizowanie czynników negatywnie wpływających na płodność (promieniowanie, wysoka temperatura, przegrzewanie jąder u kierowców, palenie tytoniu, brak ruchu, modyfikacja odżywiania i stosowanych leków - np. zbyt duże dawki testosteronu negatywnie wpływają na płodność, zaburzenia ogólnoustrojowe, m.in. cukrzyca czy nadciśnienie). Drugą, o wiele ważniejszą sprawą jest specjalny dobór metody leczenia kobiety. Jeśli wyniki badanego nasienia są w granicach normy, to wtedy, stosując odpowiednią terapię, można stymulować u kobiety owulację z szansą na naturalne zapłodnienie. D. ORL.