Niezwykła wystawa w Dobczycach. Bez radia nie byłoby historii o niej. Bez radia historia Polski i świata byłaby inna

FLESZ - Zakaz handlu w niedziele powoli staje się fikcją?

Chodzi o wybudowaną pod Warszawą, niedługo po I wojnie światowej, stację nadawczą będącą częścią Transatlantyckiej Centrali Nadawczej. Jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas na świecie.

To była sztandarowa inwestycja rodzącego się na nowo państwa polskiego. Jeszcze nie ostygły lufy po wojnie bolszewickiej, kiedy rząd podjął decyzję o olbrzymiej jak na ówczesne czasy inwestycji, bo wartej 3 mln ówczesnych dolarów amerykańskich

– mówi Ryszard Dulski.

Uruchomiona w 1923 roku stacja umożliwiła wymianę informacji przez ocean i jak podkreśla Ryszard Dulski, postawiła nasz kraj w czołówce krajów europejskich, jeśli chodzi o obsługę ruchu telegraficznego ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej.

Żeby ocenić jej rolę, wystarczy wyobrazić sobie znaczenie radia dla giełdy, agencji prasowych, nie mówiąc już o milionach zwykłych mieszkańców, którzy dotąd musieli słono płacić za każde słowo telegramu.

To znakomicie ułatwiło kontakt z polonią amerykańską

– mówi pan Ryszard.

W czasie II wojny światowej, Niemcy zajęli stację i wykorzystywali ją do utrzymywania łączności ze swoimi okrętami podwodnymi. W 1945 wycofując się wysadzili maszty w powietrze.
- Dziś po tym obiekcie praktycznie już nie ma śladu, komuna „zaorała” go do reszty. Pamięć o nim zginęła, ale moją misją jest przypomnienie, że coś takiego istniało – mówi Ryszard Dulski.

Makieta to przysłowiowa „wisienka na torcie” kolekcji. I tylko przysłowiowa, bo żadne zdrobnienia, biorąc pod uwagę rozmiary makiety i ogrom pracy włożonej w jej stworzenie, tu nie pasują. Ją także można oglądać na wystawie.

Podstawą kolekcji są jednak radioodbiorniki. To od nich zaczęła się pasja pana Ryszarda. Dokładnie zaś od rozkręcenia na części pierwsze jednego z nich, po to, aby zobaczyć co jest w środku. Należące do taty kilkuletniego wówczas Ryszarda radio po tej operacji już nie działało. Chłopiec swoją ciekawość okupił ojcowskim laniem, ale to nie zniechęciło go do radioodbiorników.

W dorosłym życiu został nie tylko ich kolekcjonerem, ale także niezliczonej ich liczbie dał drugie, trzecie i kolejne „życie”. Zajmuje się (nadal, choć jest już na emeryturze) renowacją radioodbiorników, a za punkt honoru stawia sobie zawsze, aby każdy z nich, jeśli jest zepsuty, naprawić. Naprawia zresztą nie tylko własne radioodbiorniki. Zna się na tym, jak mało kto. W końcu to jego pasja i zawód. Ukończył Wydział Elektrotechniki i Automatyki AGH i swoje życie zawodowe związał z radiokomunikacją. Cokolwiek robił, był konstruktorem, pracownikiem naukowym, albo prowadził własną firmę, zawsze było to związane z radiem.

Nie inaczej było w przypadku książki „Halo, halo. Niepodległa w eterze. Radio i radiofonia w Polsce 1918-1989”, którą napisał razem ze swoją córką Anną Katarzyną.

Prezentowana w MGOKiS kolekcja to wspólne dzieło ojca i córki, która finansując zakup eksponatów stwarza ojcu pole do realizacji jego pasji. W liczącej kilkaset radioodbiorników kolekcji najstarsze liczą sobie już prawie sto lat: jeden amerykański z 1924 roku, drugi – polski z tego samego okresu, skonstruowany przez polskiego inżyniera, późniejszego profesora Stefana Manczarskiego. Obydwa na słuchawki.

Odbiornikiem, który odegrał być może największą rolę w historii, jest niemiecki odbiornik DKE 38. Niepozorny, wręcz prymitywny, powstał na zlecenie NSDAP i miał służyć szerzeniu propagandy nazistowskiej.

Wszystkie zakłady w III Rzeszy zostały zobligowane do jego produkcji, a potem w ramach ekspansji musiały go produkować wszystkie zakłady radiotechniczne na terenach okupowanych, również w Warszawie

– mówi pan Ryszard.

Zupełnie inny od tego małego niemieckiego radioodbiornika, bo nie tylko duży, ale czerwono-złoty i błyszczący, był radziecki odbiornik Zvezda, czyli Gwiazda.
Pan Ryszard opowiada jak doszło do tego, że tak nowocześnie wyglądający odbiornik zszedł z taśm produkcyjnych w ZSRR i to w latach 50-tych, w czasach „zimnej wojny”. Zaczęło się od zaproszenia do Paryża radzieckiej delegacji na rozmowy o wycofaniu z Austrii żołnierzy radzieckich.
Radzieccy generałowie wrócili z tej podróży z prezentem, który przekazali Stalinowi. Był nim najnowszy model modernistycznego odbiornika Exelsior 52 wyprodukowany w podparyskiej fabryce.

Stalinowi odbiornik tak się spodobał, że postanowił o jego produkcji w ZSRR. Rosjanie stracili dwa lata i mnóstwo pieniędzy na to, aby to się stało. Oczywiście zmienili nazwę, skalę wydrukowali w cyrylicy, a w centralnym miejscu, gdzie francuski model miał logo firmy, umieścili gwiazdę

– opowiada pan Ryszard.
Stalin nie dożył premiery Zvezdy, zmarł rok wcześniej.

Oczywiście w kolekcji nie brakuje polskich modeli. Począwszy od wspomnianej już konstrukcji prof. Stefana Manczarskiego przez powojennego Pioniera i późniejszą, bo produkowaną aż do początku lat 90-tych Julię. Obydwa te kultowe odbiorniki służyły Polakom do słuchania audycji nie tylko krajowych, ale także tych zakazanych, m.in. z rozgłośni Wolna Europa.

Byłbym szczęśliwy, gdyby tę wystawę odwiedzali ludzie starsi z dziećmi. I gdyby dorośli, którzy znają i pamiętają te radioodbiorniki z czasów swojej młodości, potrafili zainteresować młodzież historią. I gdyby dzieci o tę historię pytały. Mam wrażenie, że dziś dzieci nie zadają pytań: kto? gdzie?, po co?, dlaczego?, a jedynie patrzą w swoje smartfony. Gdyby tak się stało, że zaczęłyby pytać o historię radia, historię Polski i świata, a potem drążyć temat, dowiadywać się więcej, choćby właśnie w internecie, to byłby to największy sukces tej ekspozycji

– mówi jej autor.

***

Wystawę można oglądać od poniedziałku do piątku w RCOS, w godzinach otwarcia biura Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu tj. od 7.30 do 21.