Dusza i słowo

Psychologia w Krakowie

   Kim jest psycholog? To ktoś ciekawy świata, siebie i innych ludzi. Stawiając pytania: Jaki jest człowiek oraz jakie są jego przeżycia i działania, bada mechanizmy i prawa rządzące zjawiskami psychicznymi oraz zależne od nich modele zachowań. Zajmuje go również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje między ludźmi i interakcje z otoczeniem.
   Wszystkie kultury wykazywały zainteresowanie psychiką ludzką, jednak naukowe gromadzenie wiedzy na ten temat można datować dopiero na wiek XIX. Przez wiele wieków, począwszy od starożytności, problemy należące dziś do psychologii rozważano w obrębie innych nauk: filozofii (m.in. Platon, Arystoteles, R. Descartes, J. Locke. D. Hume), medycyny (Hipokrates, Galen, Paracelsus), teologii (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu). Najczęściej wiązano problematykę psychologiczną z filozofią. - Psychologia była dyscypliną filozoficzną, mającą za przedmiot - różnie rozumianą - duszę i traktowano ją jako naukę o duszy właśnie; od gr. psyche - dusza i logos - słowo, pojęcie, nauka - tłumaczy kierownik Zakładu Psychologii Ogólnej UJ dr hab. Krzysztof Krzyżewski.
   Najważniejszą datą, związaną z wyodrębnieniem się psychologii jak samodzielnej dyscypliny, jest rok 1879, kiedy to Wilhelm Wundt, Niemiec, utworzył na Uniwersytecie Lipskim pierwsze na świecie laboratorium psychologii eksperymentalnej. - Od tego czasu mówimy o psychologii naukowej. Jej przedmiot i obszar badań ulegał różnym zmianom - duszę zastąpiła świadomość, potem dodano jeszcze nieświadomość i zachowanie i dzisiaj wszystko to razem składa się na przedmiot badania psychologii - dodaje Krzysztof Krzyżewski.
   Początki psychologii na Uniwersytecie Jagiellońskim nierozerwalnie związane są z prof. Władysławem Heinrichem (1869 - 1957), który wraz z grupą współpracowników zajmował się psychologią eksperymentalną. Filozof i psycholog, asystent w Katedrze Fizyki Doświadczalnej, który patronował powstaniu Katedry Pedagogiki oraz Psychologii Pedagogicznej, w 1903 r. utworzył drugą w Polsce (pierwsza powstała we Lwowie w 1901 r.) Pracownię Psychologii Doświadczalnej (na ul. Gołębiej 13, gdzie mieściła się niegdyś Katedra Fizyki, możemy oglądać tablicę upamiętniającą to wydarzenie). Drugą, niezwykle ważną dla naszej psychologii postacią był Stefan Szuman (1899 - 1972), który wniósł do krakowskiego ośrodka zainteresowania psychologią dzieci i młodzieży, psychologia rozwojową i metodologią badań. Szuman, współtwórca polskiej szkoły psychologii rozwojowej, twórca koncepcji radości życia i teorii wychowania estetycznego oraz prekursor badań psycholingwistycznych, kierował Katedrą Psychologii Wychowawczej, powstałą w 1928 r..
   Po II wojnie światowej w krajach bloku wschodniego, w tym także w Polsce, zajęcia dydaktyczne z psychologii zostały ograniczone do minimum, wstrzymano również możliwość specjalizacji. Studia psychologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim zorganizowano dopiero w latach 1956-57 i - należy podkreślić - były to jedne z pierwszych w skali europejskiej specjalistyczne studia tego rodzaju. Krakowska psychologia minionych lat to wiele znaczących nazwisk: obok prof. Szumana, także Danuta Gierulanka, Włodzimierz Szewczuk oraz Lidia Geppertowa, Maria Przetacznik-Gierowska, Maria Susułowska, Anna Wyszyńska, Edward Franus i Stefan Suchoń. - Nie było jednolitej krakowskiej szkoły psychologii, wielość nurtów była znaczna, tak jak różni byli ludzie - wskazuje dr hab. Krzysztof Krzyżewski.
   Prof. Gierulanka, która była uczennicą i tłumaczką dzieł Ingardena, prowadziła badania nad swoistością poznania matematycznego i rozumieniem tekstów. Prof. Szewczuk obok kilkunastu monografii, z których "Nową teorię marzeń sennych" uważał za dzieło swego życia, opublikował kilka wydań podręcznika do psychologii, pod jego redakcją naukową ukazała się również "Encyklopedia psychologii". Prace dotyczące składni oraz rozumienia przysłówków i przyimków przez dzieci głuchonieme autorstwa prof. Geppertowej do dziś stanowią odniesienie dla badań nad mową tych dzieci. Prof. Maria Przetacznik-Gierowska prowadziła badania nad językiem i rozwojem myślenia dziecka, zajmowała się problemami psychologii rozwojowej i wychowawczej, a jej prace w polskiej i światowej literaturze zajmują znaczącą pozycję. Z kolei Maria Susułowska uznawana jest za prekursorkę badań psychologicznych chorych somatycznie, szczególnie na choroby nowotworowe. Anna Wyszyńska zajmowała się głównie problematyką upośledzenia umysłowego, Edward Franus m.in. problemami psychologii pracy i ergonomii.
   - Dziś nadal w naszym Instytucie Psychologii panuje różnorodność nurtów, nie ma jednolitego wzorca, według którego należałoby myśleć - podkreśla Krzysztof Krzyżewski. - Reprezentowane są różne style pracy, różne obszary i tradycje. To studia uniwersyteckie, nie mają więc charakteru ściśle zawodowego, dają przygotowanie teoretyczne, co zresztą jest przedmiotem stałych dyskusji.
   Najważniejsze XIX-wieczne i XX-wieczne

kierunki i szkoły

psychologiczne to:

behawioryzm, psychologia postaci, introspekcjonizm, funkcjonalizm, Programowanie Neurolingwinistyczne (NLP), psychologia głębi, a w jej obrębie psychoanaliza, psychologia humanistyczna, psychologia transpersonalna...
   Liczne są nauki, z którymi współczesna psychologia jest powiązana. Są to przede wszystkim socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale ze względu na specyficzną problematykę oraz wypracowanie własnych metod, psychologia jest nauką samodzielną. Fakty, jakimi rozporządza psychologia są dwojakiego rodzaju: są to subiektywne przeżycia człowieka oraz jego zachowanie zewnętrzne, jego czynności i ich wytwory. W związku z tym metody badań w psychologii są subiektywne (introspekcja), jak i obiektywne, polegające na obserwacji i rejestracji zachowania, zwłaszcza ruchów i wypowiedzi słownych, będących w ścisłym związku z sytuacją zewnętrzną. Obserwacja psychologiczna, eksperyment, test, to główne rodzaje metod badawczych stosowanych w psychologii.
   Każde zjawisko lub proces będący przedmiotem badań psychologii można rozpatrywać z różnych punktów widzenia, co stało się punktem wyjścia odrębnych dyscyplin psychologii. Psychologia teoretyczna to m.in. psychologia poznawcza (zajmuje się procesami poznawczymi: spostrzeganiem, myśleniem, wyobrażeniem, pamięcią); psycholingwistyka (bada rozwój mowy i jej powiązania z pozostałymi procesami psychicznymi); psychologia rozwoju człowieka (bada rozwój i zmiany mechanizmów psychicznych); psychologia emocji i motywacji (zajmuje się emocjami, procesami motywacji); psychologia osobowości (zajmuje się cechami psychicznymi); psychologia społeczna (w centrum jej zainteresowania jest spostrzeganie osób i psychiczne aspekty interakcji między ludźmi, negocjacje, mediacje, komunikacja między ludźmi); neuropsychologia (bada relacje procesów psychicznych i funkcjonowania mózgu); psychologia ewolucyjna (zajmuje się ewolucyjnymi aspektami mechanizmów psychicznych).
   Poza dyscyplinami teoretycznymi w psychologii rozwinęło się wiele gałęzi psychologii stosowanej. Psychologia stosowana wykorzystuje wyniki badań podstawowych do rozwiązywania problemów praktycznych, ale prowadzi również własne badania, uwzględniające problemy specyficzne dla danej dziedziny zastosowań.
   Zajmuje się m.in.: zaburzeniami procesów psychicznych (psychopatologia) i ich leczeniem (psychologia kliniczna); zaburzeniami relacji społecznych oraz zaburzeniami w związkach partnerskich i rodzinie oraz ich leczeniem; zastosowaniem wiedzy psychologicznej w wymiarze sprawiedliwości (psychologia sądowa), w instytucjach szkolnych i wychowawczych (psychologia wychowawcza), organizacjach (psychologia organizacji) oraz w przedsiębiorstwach (psychologia pracy). Psychologia stosowana zajmuje się również zachowaniami ekonomicznymi ludzi (psychologia ekonomiczna), zachowaniami w wojsku, w sporcie i wielu jeszcze innych obaszarach życia.
(DD)