Dysfunkcje błędnika

W badaniu VNG czynnikiem stymulującym błędnik jest powietrze Fot. LARMED

LEKARZ RADZI. Lek. med. Renata Kopta, laryngolog pracujący w Centrum Medycznym LARMED, st. Oddziału Otolaryngologii Szpitala im. S. Żeromskiego w Krakowie

Obwodowa część narządu równowagi, zlokalizowana w uchu wewnętrznym, to przedsionek, potocznie - błędnik. Składa się on z woreczka, łagiewki i trzech kanałów półkolistych.

W nich znajdują się receptory, odbierające bodźce związane z siłą grawitacji oraz przyspieszenia kątowe i liniowe, powstałe przy ruchach głowy. Dzięki koordynacji błędnika, narządu wzroku i receptorów czucia głębokiego oraz licznych struktur ośrodkowego układu nerwowego, które wysyłają informacje

szlakami nerwowymi do naszych mięśni, stawów itd., wiemy o położeniu ciała i głowy w stosunku do przedmiotów, które nas otaczają. Możemy dzięki temu prawidłowo się poruszać, utrzymywać pionową pozycję ciała, odczuwać przestrzeń. Jeśli w tej strukturze powiązań wypadnie któryś z elementów, dochodzi do zaburzenia równowagi, zawrotów głowy i towarzyszących mu objawów: ruchu gałek ocznych (oczopląs), nudności, wymiotów, przyspieszenia akcji serca, pocenia się, szumu w uszach.

Rodzaje zaburzeń

Jedną z postaci dysfunkcji błędnika jest tzw. łagodny położeniowy zawrót głowy. Objawy występują napadowo, pojawiają się nagle przy określonej zmianie położenia głowy lub ciała, np. po wstaniu z łóżka, czy pochyleniu się, przy pewnych ruchach głowy. Przyczyna tego rodzaju dolegliwości nie jest dokładnie poznana. Najczęściej przypisuje się ją urazom, zmianom zwyrodnieniowym.

Częstą przyczyną zawrotów są także: urazy głowy, złamania piramidy kości skroniowej, urazy akustyczne, stany zapalne ucha.

Typową chorobą dla błędnika jest choroba lokomocyjna - nadwrażliwość na ruch. Można ją leczyć objawowo lekami przeciwwymiotnymi, uspokajającymi, niekiedy naczyniowymi. Jednak w terapii najważniejszy i najskuteczniejszy jest trening, wielokrotne powtarzanie sytuacji, w jakiej występują dolegliwości (objawy chorobowe ustępują po latach u ludzi, którzy np. w dzieciństwie nie mogli podróżować samochodem, ale dzięki częstemu podróżowaniu zostały wyeliminowane).

Spektakularną chorobą, ze względu na charakter objawów jest także zapalenie neuronu nerwu przedsionkowego. U chorego występują bardzo silne zawroty głowy, gwałtowne wymioty przy każdym ruchu ciała i głowy, nudności, pocenie się, niemożność utrzymania równowagi, lęk. Pierwsze objawy pojawiają się nagle u osób ogólnie zdrowych. Pacjent jest najczęściej hospitalizowany. Dolegliwości ustępują zwykle po kilku dniach lub tygodniach.

W przypadku choroby Meniere`a pacjenci doznają ataków ostrych zawrotów głowy, którym towarzyszą wymioty, niedosłuch i szum zwykle w jednym uchu, a upośledzenie słuchu zwiększa się po każdym ataku. Choroba ta występuje napadowo z nawrotami i okresami zdrowia. Objawy mogą trwać kilka dni. Terapia polega na przyjmowaniu leków, przeważnie na stałe. W wielu przypadkach leki nie pomagają, a choroba postępuje. Poznany mechanizm choroby - związany z zaburzeniami ciśnień w płynach błędnika, pozwolił na opracowanie operacyjnych metod leczenia, poprawiających połączenia z przestrzenią płynową opon mózgowych. W szczególnych sytuacjach, niestety, należy usunąć chory błędnik. Niezaburzona praca błędnika po przeciwnej stronie pozwala na rehabilitację i powrót do normalnego funkcjonowania chorego.
Przyczyną zawrotów są niekiedy zatrucia tlenkiem węgla lub lekami, np. antybiotyk gentamycyna uszkadza nie tylko słuch, ale też narząd przedsionkowy, leki moczopędne, niesterydowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna) mogą powodować uszkodzenie słuchu, szumy uszne, zawroty głowy, podobnie szkodliwe są niektóre terapeutyki przeciwnowotworowe).

Diagnostyka

Lekarz, zanim wybierze odpowiednią terapię, stara się ustalić rozpoznanie. Musi sprecyzować, co pacjent rozumie przez zawroty głowy, jak opisuje swoje doznania. W medycznym pojęciu zawroty głowy, to złudzenie ruchu wirowego - wiąże się to z uszkodzeniem części obwodowej narządu równowagi, czyli przedsionka. Uczucie chwiania się, zapadnia, zaburzenia orientacji w przestrzeni, niepewność postawy i chodu, to dolegliwości, które występują przeważnie na skutek uszkodzenia ośrodkowej części narządu równowagi, czyli należą do dolegliwości poza przedsionkowych.

Diagnozując chorego wykonujemy badanie laryngologiczne, które ma potwierdzić, albo wykluczyć patologię obwodowego narządu równowagi - badanie uszu, słuchu, sprawdzamy, czy występuje oczopląs w spoczynku, wykonujemy próby statyczne i kinetyczne. Dla ustalenia strony i stopnia uszkodzenia błędnika wykonujemy próby czynnościowe, w których można zmierzyć reakcję oczopląsową - charakterystyczną dla pobudzenia błędników. Ważnym badaniem jest badanie ENG elektronystagmo-graficzne, pozwalające na przeprowadzenie szczegółowej oceny funkcji części przedsionkowej błędnika. Istotą badania jest pobudzenie błędnika bodźcem kalorycznym (poprzez nalanie ciepłej i zimnej wody do przewodu słuchowego zewnętrznego, czyli do ucha) i następnie komputerowo zapisuje się ruchy gałek ocznych.

W nowocześniejszym badaniu VNG (videonystagmograia) - czynnikiem stymulującym jest powietrze (do każdego ucha podaje się strumień ciepłego, a następnie zimnego powietrza). Pacjent podczas badania ma założone specjalne okulary z wbudowanymi kamerami. Ruchy gałek ocznych uwidocznione są na monitorze i następnie analizowane komputerowo. Stosowany w aparacie bodziec - powietrze - jest lepiej tolerowany przez pacjentów. Można go bezpiecznie stosować u osób z perforacją błony bębenkowej, czy z przewlekłymi chorobami ucha zewnętrznego lub środkowego.

Inna metoda analizy czynnościowej narządu równowagi, to posturografia - ocena czynności i koordynacji układu równowagi podczas prób statycznych i dynamicznych, które naśladują sytuacje występujące podczas codziennej aktywności pacjenta. W uproszczeniu można powiedzieć, że to badanie ocenia, w jaki sposób chory kontroluje położenie środka ciężkości swojego ciała.

Diagnostyka może też wymagać wykonania badań obrazowych: tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, USG tętnic szyjnych. Badania te są istotne, dlatego że na czynność błędnika mogą wpływać schorzenia układu nerwowego i naczyniowego. Przy wystąpieniu zawrotów głowy staramy się również ustalić, czy nie są one spowodowane guzami nerwu przedsionkowego.
Ponieważ do uszkodzenia narządu przedsionkowego może dojść z powodu wielu różnych chorób ogólnoustrojowych (m.in. chorób układu krążenia, cukrzycy, niewydolności nerek chorób zakaźnych, np. półpaścca), pacjent powinien być zbadany także przez neurologa, okulistę i bardzo często przez lekarza internistę.

Jak leczyć?

Leczenie zawrotów głowy zależy od przyczyny i nasilenia dolegliwości. Gdy stan jest ostry, z wymiotami, stosuje się leczenie objawowe: leki przeciwwymiotne, uspokajające, obniżające ciśnienie w błędniku błoniastym. Często trzeba położyć pacjenta do łóżka, aby odpoczął.

Przewlekle podawane leki, aby zapobiec napadom zawrotów głowy i wspomóc regenerację układu, to: betahistyna; leki naczyniowe, poprawiające metabolizm tkanki nerwowej, np. piracetam; wyciągi z miłorzębu.

Istotną rolę w przyspieszeniu terapii odgrywają lecznicze ćwiczenia ruchowe, które prowadzą do szybszej rehabilitacji-kompensacji i habituacji (przyzwyczajenia), podobnie jak we wspomnianej już chorobie lokomocyjnej.

DANUTA ORLEWSKA