Endoprotezy stawów

   Choroba zwyrodnieniowa stawów należy do najczęstszych schorzeń cywilizacyjnych. Jej objawy występują u ponad 30 proc. osób, które ukończyły 50. rok życia i u blisko 80 proc. mających więcej niż 65 lat. Istota tej choroby polega na zużywaniu się stawów: kończyny dolnej, górnej i kręgosłupa.
   Każdy ruch związany jest z tarciem. W stawach tarcie jest najniższe ze wszystkich innych znanych w fizyce. Tak niski współczynnik tarcia możliwy jest dzięki właściwościom chrząstki stawowej, jej kształtowi i odpowiedniemu smarowaniu stawu. W warunkach zdrowia staw może się regenerować.
   Chrząstka, zbudowana głównie z wody, jest bardzo elastyczna, absorbuje wstrząs, a jej powierzchnia jest bardzo gładka. Komórki chrząstne, chondrocyty, które są gospodarzami chrząstki, sterują jej przebudową. Płyn stawowy, występujący w bardzo małej ilości (0,2 ml), odżywia chrząstkę, a także zapewnia smarowanie. Na skutek starzenia się organizmu lub innych przyczyn (20 proc.) dochodzi do zaburzeń w stawie. Chrząstka staje się mniej elastyczna i zaczyna się zużywać. Z czasem może dojść do starcia się powierzchni chrząstnych i do kontaktu kości z kością.

choroby nie są znane, trwają jednak zaawansowane prace, które może już w niedługim czasie pozwolą przybliżyć to zagadnienie. Niektóre przypadki choroby zwyrodnieniowej stawów są skutkiem innych schorzeń lub urazów, np. po złamaniu, zwichnięciu stawu, w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (gośćca).
   Objawy choroby trwają latami. Są to: bóle nasilające się przy chodzeniu, uczucie sztywności przy wstawaniu, ograniczenie ruchomości. Chorobę rozpoznaje się: po występowaniu wspomnianych objawów; na podstawie zdjęć rentgenowskich i badań analitycznych. Na zdjęciu rentgenowskim chrząstka występuje w postaci "szpary stawowej" - przestrzeni wypełnionej przez chrząstkę pomiędzy kośćmi. W miarę zużywania się chrząstki szpara staje się coraz węższa, a w konsekwencji może całkiem zaniknąć. Równocześnie pojawiają się zmiany w kościach - zagęszczenie struktury kości i wyrośla brzeżne zwane osteofytami.
   Przy bólach "w biodrze" czy "w kolanie" musimy wykluczyć inne przyczyny, takie jak: bóle udzielone (ból z kręgosłupa może promieniować do stawu biodrowego, a zmiany w stawie biodrowym mogą promieniować do stawu kolanowego). Przy diagnozowaniu wykonujemy zdjęcie rentgenowskie, aby wykluczyć inne schorzenia. Po rozpoznaniu choroby zwyrodnieniowej stawów możemy rozpocząć

   Podstawową zasadą leczenia jest zmniejszenie obciążenia stawu (staw biodrowy wykonuje około miliona ruchów rocznie), który zaczyna się zużywać - ograniczenie dłuższych marszów, noszenia ciężkich przedmiotów, używanie laski (do przeciwległej ręki). Niestety, w polskim społeczeństwie nadal pokutuje ideologia zdrowego, w pełni sprawnego człowieka, a laska kojarzy się czasem z nieudolnością i kalectwem. Osoba, która jej używa, czuje się, niesłusznie, jak obywatel drugiej kategorii. Każdemu choremu, ale także osobom zdrowym, w celach profilaktycznych, zaleca się obuwie z miękkim obcasem.
   Przy każdym kroku nasza pięta uderza o podłoże, a ten wstrząs absorbowany jest przez kości i stawy. Im twardsza powierzchnia, tym wstrząs jest większy. Używając miękkich obcasów oszczędzamy swoje stawy. Osobom ze zwyrodnieniami zalecamy

- kinezyterapię (leczenie ruchem). Ruch ożywia chrząstkę i sam w sobie jest leczeniem, ale bez obciążenia. Zapobiega też powstawaniu ograniczeń ruchomości. Dzięki kinezyterapii można poszerzyć zakres ruchów.
   Przy zwyrodnieniowej chorobie stawów pomocna jest również fizykoterapia - leczenie za pomocą zjawisk fizycznych, np. prądy diadynamiczne, ultradźwięki, rezonans magnetyczny, rozgrzewanie, parafiny, borowiny, leczenie zimnem (krioterapia). Bardzo dużym obciążeniem dla stawów jest

   Podczas ruchu lub biegu u osoby, która waży np. 70 kg, dochodzi do kilkusetkilogramowego obciążenia stawu. Przy 90 kg obciążenie to przekracza tonę.
   Jeżeli fizykoterapia i leczenie ruchem, które pomagają w większości przypadków, nie dają poprawy, rozpoczyna się leczenie farmaceutyczne. Istnieje wiele leków, które spowalniają zmiany i uwalniają chorego od cierpienia. Najczęściej stosowane są niesterydowe leki przeciwzapalne, ale po dłuższym ich zażywaniu, np. kilkumiesięcznym, mogą pojawić się objawy uboczne z przewodu pokarmowego. W takich przypadkach należy stosować leki chroniące śluzówkę żołądka lub podawać leki nie doustnie, lecz w zastrzykach albo czopkach.
   Jeśli po wyczerpaniu wszystkich środków leczniczych u chorego nadal występują bóle, pozostaje

   Rodzaj zabiegu dobierany jest, przez chirurga ortopedę, indywidualnie dla każdego pacjenta. Przy zaburzeniu np. osi kończyny, tzw. szpotawe kolana - wygięcie kolan na zewnątrz - możemy wykonać korekcyjne przecięcie kości, "wyprostowanie kolana", przywracając prawidłowe stosunki anatomiczne. Gdy zabieg taki wykonamy wcześnie, na ogół chory powraca do zdrowia. Jeżeli zmiany są bardzo zaawansowane, staw jest bardzo zniszczony, nie pozostaje już nic innego jak wszczepienie

   Najczęściej stosuje się u pacjentów protezę stawu biodrowego. Protez takich wykonuje się w kraju ok. 15 tys. (w USA - 150 tys. rocznie), co jest ilością zbyt małą w stosunku do potrzeb. W szerokim stosowaniu endoprotez przeszkadza bariera ekonomiczna (cena). Kasy chorych dostarczają minimalną ilość endoprotez - np. Klinika Ortopedii CM UJ otrzymała w 2001 roku ok. 40 endoprotez, a wszczepiliśmy 227 (przeważająca ich część pochodziła więc z innych źródeł, najczęściej chorzy kupowali je sami). W sumie wykonaliśmy w klinice 1752 tego rodzaju zabiegów, a w ostatnich latach 140 zabiegi rewizyjnych (wymiana endoprotez). Wskazaniem do zabiegu jest uporczywy ból nie poddający się leczeniu i zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe, lecz nigdy odwrotnie. Endoprotezy można wszczepiać osobom nawet w podeszłym wieku, warunkiem jest tylko ich dobry stan zdrowia. Zabieg polega na usunięciu zużytego stawu i wszczepieniu w to miejsce sztucznego.
   Sztuczny staw biodrowy składa się z plastikowej panewki i metalowej głowy. Po usunięciu zużytego stawu obie części umocowujemy, stosując przeważnie tzw. cement kostny. Wprowadzane od pewnego czasu protezy bezcementowe wszczepiane są w mniejszym zakresie niż cementowe.
   Wszczepienie endoprotez jest zabiegiem dużym, wymagającym odpowiedniego przygotowania chorego celem uniknięcia powikłań. Chory już dwa dni po zabiegu wstaje z łóżka, a po 2 - 3 miesiącach najczęściej chodzi, nie odczuwając bólu. Zakres ruchu po zabiegu jest większy niż przed zabiegiem.
   Każdej osobie, która ma wskazania do wszczepienia endoprotezy i kwalifikuje się do zabiegu, z całą odpowiedzialnością zalecam operację. Po 10 latach od czasu wszczepienia endoprotezy uzyskuje się 95 proc. dobrych wyników. W następnych latach może dojść do powolnego zużywania się endoprotezy (ścierania się) i wówczas może zaistnieć konieczność jej wymiany.
Wysłuchała:
DANUTA ORLEWSKA

   W dniach 24-26 bm. Kraków będzie gościł, po raz pierwszy, uczestników międzynarodowego spotkania przedstawicieli EFORT, Federacji Europejskich Towarzystw Naukowych Ortopedii i Traumatologii, organizacji zrzeszającej 35 tysięcy chirurgów ortopedów w 37 krajach.
   Głównymi tematami kursu (IX Instructional Course Lectures of EFORT), w którym weźmie udział 700 specjalistów, będą: wrodzone zwichnięcia stawu biodrowego, zmiany zwyrodnieniowe kolana, a zwłaszcza endoprotezy oraz złamania i osteoporoza. W programie przewidziano wykłady, sympozjum satelitarne o osteoporozie, demonstrację zabiegów ortopedycznych.
   Najważniejszym wydarzeniem kursu ma być otwarcie internetowego portalu EFORT (www.portal.efort.org), stanowiącego część portalu globalnego, łączącego ośrodki naukowe zajmujące się problematyką chorób kości i stawów na całym świecie. Portal, którego naukowym dyrektorem w krajach Europy jest dr hab. med. Edward Czerwiński, służył będzie celom edukacyjnym, m.in. wykładom, dyskusjom internetowym, e-spotkaniom.