Fryderyk Chopin (1810+1849) i jego lwowscy kontynuatorzy

Lwowscy muzykolodzy, od lewej: Adolf Chybiński, Maria Szczepańska, Bronisława Wójcikówna, x. Hieronim Feicht, Lwów ok. 1925; fotografia: H. Feicht, „Wspomnienia”, Kraków 2008

Działalność Adolfa Chybińskiego

Adolf Chybiński stworzył jedną z pierwszych polskich placówek muzykologicznych, nazywaną później „szkołą Chybińskiego”. We Lwowie istniała ona formalnie do końca 1939 r. Zakład mieścił się na ul. Mickiewicza 5 (obecnie вул. Листопадового**Чину). Zakres prowadzonych badań obejmował przede wszystkim historię muzyki – badanie źródeł muzycznych, analizę utworów poszczególnych kompozytorów. Oprócz tego, ważnym zadaniem lwowskiej szkoły muzykologicznej były: praca edytorska, inwentaryzacja zabytków muzycznych i organizacja ich systematycznych badań. Głównym zadaniem Chybińskiego było stworzenie podstaw dla historii muzyki, jakkolwiek nie lekceważył on też muzyki jemu współczesnej. W Zakładzie zajmowano się także dydaktyką, kształcąc w ten sposób kolejne pokolenie muzykologów. Stanowisko asystentów pełnili: Bronisława Wójcikówna, ks. Hieronim Feicht, Maria Szczepańska.

W badaniach nad muzyką polską nie zabrakło także prac poświęconych Fryderykowi Chopinowi. Działo się tak, pomimo, że sam profesor Chybiński w swej pracy naukowej stosunkowo rzadko podejmował kwestie, związane z muzyką polską XIX w., koncentrując się zazwyczaj na dawniejszych epokach. Mimo to poświęcił także kilka artykułów Fryderykowi Chopinowi, m.in. Chopin – Moniuszko i ich stanowisko w muzyce polskiej (1908). Jako muzykolog, cieszący się największym autorytetem naukowym w międzywojennym Lwowie (a także w całej niemal Polsce,) Adolf Chybiński wygłosił przemówienie, zatytułowane po prostu „Fryderyk Chopin”  podczas uroczystej akademii w Operze Lwowskiej 16 września 1931 r.

Warto także wspomnieć, że badania nad twórczością Chopina obecne były także w procesie dydaktycznym lwowskiej muzykologii. W roku akademickim 1937/1938 jako osobny przedmiot wpisana była bowiem w program studiów analiza harmonii i melodyki oraz problematyka małych form muzycznych w twórczości Fryderyka Chopina.

Podczas okupacji profesor Chybiński nie zaprzestał swojej pracy. Przewidując, że wojna musi się kiedyś skończyć, w zaciszu własnego domu rozpoczął w 1943 r. przygotowania uczczenia 100. rocznicy śmierci Fryderyka Chopina, mającej mieć miejsce w 1949 r. W tym celu postanowił zorganizować zespół muzyków i muzykologów dla opracowania wielkiej dziesięciotomowej publikacji „Analizy i objaśnienia dzieł wszystkich Fryderyka Chopina”, która ostatecznie ukazała się drukiem w Krakowie w latach 1949-1950.
Bronisława Wójcik-Keuprulian

Do wybitnych lwowskich badaczy twórczości Fryderyka Chopina (chopinologów) należała Bronisława Wójcik-Keuprulian (ur. 1890 we Lwowie, zm. 1938 w Warszawie). Wywodziła się z polskiej rodziny, posiadającej korzenie ormiańskie. W 1917 r. na Uniwersytecie Lwowskim obroniła pracę doktorską z zakresu muzykologii. W latach 1919-1925 pracowała w Zakładzie Muzykologii, prowadząc zajęcia ze studentami. Była także członkiem: Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, Societé Française de Musicologie i Deutsche Gesselschaft für Musikwissenschaft.

Jako muzykolog, należała do wybitnych znawców twórczości Fryderyka Chopina. W swojej pionierskiej, ze względu na nowoczesne metody badawcze, publikacji „Melodyka Chopina”__(Lwów 1930) poddała wnikliwej analizie wszystkie elementy melodyki i ornamentyki chopinowskiej. W ten sposób pragnęła za pomocą rzetelnej analizy muzycznej uwolnić postrzeganie twórczości Chopina w kategoriach nacechowanych sentymentalizmem, co zostało docenione jeszcze przed wojną. Zdzisław Jachimecki, profesor muzykologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie podkreślił, że praca ta może być wzorem badania stylometrycznego w odniesieniu do zagadnienia melodyki w ogóle. Także inne jej publikacje nad twórczością Chopina stanowią bardzo ważny wkład do badań chopinologicznych. Wiele z nich, pochodzących z lat 1926-1932,  zebrano i wspólnie wydano pod nazwą „Chopin .Studia, krytyki, szkice” (Warszawa 1933).

W 1934 r. Bronisława Wójcik-Keuprulian została zaproszona do udziału w pracach Instytutu Fryderyka Chopina w Warszawie, gdzie otrzymała stałą posadę, co wiązało się z przeprowadzką jej i męża do stolicy. W tym samym roku mianowano ją członkiem zarządu i komisji przygotowującej całościowe wydanie dzieł Fryderyka Chopina pod patronatem Ignacego Jana Paderewskiego. Po zatwierdzeniu habilitacji, przedstawionej w 1934 r. na UJ, jeździła z wykładami z Warszawy do Krakowa, gdzie otrzymała docenturę, Zmarła mając niespełna 48 lat. Jako powód przedwczesnej śmierci podawany jest ogólny słaby stan zdrowia i wyczerpanie organizmu. Strata, jaką poniosła wówczas nauka polska przeszła niemal niezauważalnie. Dopiero w numerze czerwcowym „Muzyki Polskiej” opublikowano dość obszerne wspomnienie o zmarłej, rozpoczynające się jakże wymownymi słowami: „Ta sama względna cisza, która towarzyszyła sukcesom muzykologicznym śp. Bronisławy Wójcik-Keuprulian, towarzyszyła jej przedwczesnemu zgonowi”.

Bronisławę Wójcik-Keuprulian, zgodnie z jej życzeniem, pochowano we Lwowie na Cmentarzu łyczakowskim. Jej mąż Garabel Keuprulian po jej śmierci powrócił do Lwowa, gdzie w rok później zmarł z powodu pogarszającego się stanu zdrowia. Spoczęli we wspólnym grobie, po którym dziś już nie ma śladu, ponieważ został całkowicie przekopany, o czym szerzej pisze Jurij Smirnow („Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”, nr 46-47, Kraków 2006).
Józef Chomiński

Twórczością Fryderyka Chopina zajmował się także Józef Chomiński (ur. 1906 w Ostrowie k. Przemyśla, zm. 1994 w Warszawie), pochodzący z mieszanej ukraińsko-polskiej rodziny (jego ojciec był księdzem grekokatolickim). Swoje artykuły zamieszczał m.in. w wydawanym we Lwowie w międzywojennej Polsce ukraińskim profesjonalnym czasopiśmie muzycznym Muzyka Ukraińska” („Українська Музика”), które dla podwalin ukraińskiej muzykologii odegrało ogromną rolę. Ukazywało się ono w latach 1937-1939 przy wsparciu Towarzystwa Naukowego im. T. Szewczenki. Józef Chomiński pisał m.in. na temat wpływu ukraińskiego folkloru na twórczość Fryderyka Chopina.

Po II wojnie światowej, od 1949 r. pracował aż do emerytury w nowopowstałym Zakładzie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego (obecnie Instytut Muzykologii), do którego absolwentów zalicza się również autor niniejszego artykułu. Józef Chomiński analizował wiele dzieł Chopina, publikując na ten temat artykuły i rozprawy naukowe. Głównym jego zadaniem było dostrzeżenie i opisanie techniki kompozytorskiej. Wśród nich warto wymienić „Preludia Chopina” (pod red. Adolfa Chybińskiego, 1950), „Sonaty Chopina” (1960), „Struktura motywiczna etiud Chopina jako problem wykonawczy” (1958), „Z zagadnień faktury fortepianowej Chopina” (1960).

Pozostali lwowscy muzykolodzy

Muzykologię na lwowskiej uczelni studiowali zarówno Polacy, Ukraińcy, jak i Żydzi. Na temat twórczości Fryderyka Chopina publikowali m.in. w wydawanym we Lwowie czasopiśmie „Szopen”.

Miesięcznik „Szopen” (tak przed wojną zapisywano nazwisko kompozytora) redagowany przez Władysława Świeżego, lwowskiego śpiewaka i pedagoga, zaczęto wydawać w 1932 r. w celu upamiętnienia Dni Chopinowskich w Polsce. Zainteresowanie Chopinem związane było z odbywającą się w 1932 r. w Warszawie II Edycją Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. Warto nadmienić, że po raz pierwszy konkurs odbył się w 1927 r., a w październiku 2010 r. odbędzie się jego 16. edycja. Miesięcznik „Szopen” był pismem o charakterze popularnym, przeznaczonym m.in. dla uczniów szkół muzycznych. Na łamach „Szopena” publikowały m.in.: Bronisława Wójcik-Keuprulian i Stefania Łobaczewska. W jednym z numerów ukazały się streszczenia odczytów, wygłoszonych z okazji Dni Chopinowskich we Lwowie autorstwa lwowskich muzykologów: Seweryna Barbaga, Jerzego Freiheitera, Zofii Lissy i Stefanii Łobaczewskiej (m.in. „Echa konkursu chopinowskiego”). Po opublikowaniu jedynie czterech numerów, jak się wydaje z powodu braku odpowiednich finansów, miesięcznik ostatecznie przestał się ukazywać. Stefania Łobaczewska także na łamach innych czasopism publikowała artykuły poświęcone Chopinowi, m.in. „Szopen a współczesność” (1932). Warto także nadmienić, że matką Zofii Lissy była uczennica Karola Mikulego, dzięki czemu także doskonale grająca na fortepianie córka, znała tradycje interpretacyjne utworów Chopina.   

Po II wojnie światowej Zofia Lissa rozwinęła swoją karierę, także jako ideowa komunistka, stając się jedną z najważniejszych postaci na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1948 r. założyła na UW Zakład Muzykologii, działający do dziś. Opublikowała wiele prac poświęconych Fryderykowi Chopinowi, zebranych m.in. „Studiach nad twórczością Chopina” (1970). Stefania Łobaczewska w 1944 r. zamieszkała na stałe w Krakowie, gdzie kierowała Katedrą Historii i Teorii Muzyki UJ (krakowska muzykologia). W dalszym ciągu publikowała także na temat twórczości Chopina, m.in. „Wkład Chopina do romantyzmu europejskiego” (1955).    

W międzywojennym Lwowie działał także Seweryn Barbag (ur. 1891 w Przemyślanach, zm. 1944 w Świdrze k. Warszawy) – muzykolog i kompozytor. Nie był jednak uczniem Adolfa Chybińskiego, bowiem studia ukończył w 1924 r. w Wiedniu pod kierunkiem samego Guido Adlera (założyciela dyscypliny, jaką jest muzykologia). We Lwowie pracował jako wykładowca w konserwatorium. Na uwagę zasługuje jego książka „Studium o pieśniach Chopina” (Lwów, Ossolineum 1927).

Do młodych, dobrze zapowiadających się polskich absolwentów Zakładu Muzykologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie należał Jan Józef Dunicz (1910-1945). Oprócz pracy muzykologicznej pisał też audycje dla lwowskiego radia. Podczas II wojny światowej działał w konspiracji i w tajnym nauczaniu. W 1944 r. rozpoczął pracę, poświęconą kameralnym dziełom Fryderyka Chopina, która już nie została ukończona. W kwietniu 1944 r. został uwięziony w Warszawie na Pawiaku i następnie wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen.

Lwowscy muzykolodzy stworzyli podwaliny pod naukowe piśmiennictwo o muzyce. Wnieśli także wkład w badania nad twórczością Fryderyka Chopina. Szczególny udział miała w tym Bronisława Wójcik-Keuprulian, należąc do najważniejszych badaczy jego twórczości w międzywojennej Polsce. Po II wojnie światowej pod kierunkiem lwowskich uczonych wykształciło się szereg muzykologów, w tym wybitnych chopinologów.

Michał Piekarski