Godna starość należy się wszystkim

Na świecie żyje obecnie około 600 mln ludzi mających 60 lub więcej lat. Liczba ta podwoi się do 2025, a w 2050 r. świat będzie zamieszkiwało 2 mld osób starszych. Szacuje się, że w Polsce populacja osób powyżej 65. roku życia stanowi grupę liczącą prawie 5 mln ludzi. Wydłużenie życia społeczeństw europejskich jest niebywałym osiągnięciem cywilizacji i stawia przed nami zupełnie nowe zadania. Rodzi także problemy – jednym z nich jest przemoc wobec osób starszych.

Przemoc wobec seniorów przybiera coraz większy wymiar. Zjawisko jest jednak bardzo trudne do zdiagnozowania i jeszcze dość słabo poznane. Jest to problem uniwersalny – występuje w krajach o wysokim stopniu cywilizacji i w krajach mniej rozwiniętych. Do przemocy dochodzi zwykle w rodzinie, za szczelnie zamkniętymi drzwiami. Sprawcami są najczęściej osoby bliskie, dlatego ofiary cierpią w milczeniu.

W trosce o seniorówPrzeciwdziałaniu przemocy wobec seniorów poświęcona była międzynarodowa konferencja, która odbyła się w maju w Warszawie, zorganizowana przy współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Minister Władysław Kosiniak-Kamysz podkreślił istotną pozycję osoby starszej w polskim społeczeństwie. Nawiązał do naturalnej pozycji seniora w rodzinie, jako patrona oraz głowy rodziny, która nie może być w żaden sposób wykorzystywana.

– _Najważniejsza potrzeba – poczucie bezpieczeństwa budowane jest w __każdej sferze życia seniorów: rodziny, domu, środowiska lokalnego _– powiedział minister i przypomniał o tworzeniu oferty dla seniorów gwarantującej bezpieczeństwo zdrowia, ale i bezpieczne życie, w tym o przyjętym przez Radę Ministrów Programie wieloletnim „Senior-WIGOR” na lata 2015-2020 oraz Programie ASOS. Zaznaczył również, że aby osoby starsze czuły się godnie traktowane, oprócz pomocy ze strony rządu, niezbędne jest wspólne zaangażowanie społeczeństwa – nie tylko strony samorządowej, środowiska naukowego, organizacji pozarządowych, ale przede wszystkim najbliższego otoczenia i rodziny.

– Nowo powstający Instytut Geriatrii będzie kompleksowym ośrodkiem pomocy seniorom, poprzez m.in. szkolenia szerszego grona kadry geriatrycznej – podkreślił minister. – Dla osób starszych ważniejsza od leczenia i rehabilitacji jest prewencja, profilaktyka zdrowotna, a przede wszystkim bezpieczeństwo w najbliższym otoczeniu.

Formy przemocy
Bicie, popychanie, szarpanie, ale także pozbawianie jedzenia, stosowanie środków uspokajających, przedawkowanie leków, nieudzielanie koniecznej pomocy medycznej, zaniedbywanie czynności pielęgnacyjnych, higienicznych, ograniczanie dostępu do łazienki lub innych pomieszczeń wspólnych, zamykanie w domu lub w osobnym pokoju – to tylko niektóre elementy przemocy fizycznej.

Obelgi i groźby, ciągła krytyka, upokarzanie, zastraszanie, szantażowanie, wyśmiewanie, domaganie się posłuszeństwa, zakaz wychodzenia z domu, ograniczanie kontaktu lub izolowanie od innych członków rodziny czy przyjaciół, odebranie prawa do podejmowania własnych decyzji czy posiadania własnych tajemnic – to przemoc psychiczna.

Gwałt, molestowanie, obnażanie się, zmuszanie do nieakceptowanych form współżycia, do oglądania treści pornograficznych, żarty o podtekście seksualnym klasyfikowane są jako przemoc seksualna.

Natomiast odbieranie renty albo emerytury, kontrolowanie i wydzielanie pieniędzy, zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych, do zmiany testamentu, do przepisywania nieruchomości, pieniędzy, nadmierne obciążanie kosztami – jest przemocą ekonomiczną. Podczas warszawskiej konferencji prof. Jacek Pyżalski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przedstawił ponadto stosunkowo nowy aspekt przemocy – elektronicznej agresji wobec osób starszych, od niedawna pojawia- jącej się w sieci internetowej.

– Jeszcze innymi odmianami przemocy wobec ludzi starszych mogą być stalking, czyli uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej, które może wzbudzać u seniorapoczucie zagrożenia bądź istotnie narusza jego prywatność _– powiedział prof. Adam A. Zych z Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu. – _Przemoc to również mobbing, obecny nawet winstytucjach przeznaczonych doopieki nadosobami starszymi, który może przejawiać się wdwóch postaciach: wertykalnej, czyli wformie nadużyć izaniedbań opiekunów wstosunku dopodopiecznych oraz przemocy horyzontalnej, czyli przemocy pensjonariuszy wobec siebie.

Przemoc w liczbach
Z 86 tys. ofiar przemocy domowej oficjalnie zgłoszonych na policję, 10 proc. to osoby starsze. Według badań prowadzonych przez prof. Małgorzatę Halicką, kierowniczkę Zakładu Socjologii Edukacji i Gerontologii Społecznej Uniwersytetu w Białymstoku, odsetek osób starszych, które zgłaszają stosowanie wobec nich jakiejkolwiek formy przemocy wynosi 5,9 proc. i jest istotnie wyższy dla kobiet niż mężczyzn.

Wśród seniorów odsetek doświadczających przemocy fizycznej wynosi 0,4 proc., w tym popychania i szturchania doznaje 0,3 proc., przemocy psychicznej – 5 proc., w tym zastraszania – 2,3 proc., a nadużyć materialnych – 2,3 proc. Zdarza się również przemoc seksualna. Innych form przemocy, takich jak wyganianie z mieszkania, doświadcza 1 proc., a ograniczania wolności – ponad 1 proc.

Jak przypuszczają naukowcy, liczba seniorów doświadczających przemocy jest wielokrotnie wyższa. Główną przyczyną nieujawniania problemu przez osoby starsze jest nie tylko wstyd, jaki towarzyszy sytuacji, ale również brak znajomości instytucji pomocowych.

– W przeciwdziałaniu przemocy domowej wobec seniorów niezwykle ważne są szkolenia osób, które z racji wykonywanego zawodu, np. lekarz, pielęgniarka, pracownik socjalny itp., mają częsty kontakt z __osobami starszymi – podkreśla dr n. med. Anna Mirczak z Katedry Gerontologii Społecznej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. – Szkolenia powinny dotyczyć przede wszystkim kwestii rozpoznawania pierwszych symptomów przemocy i __umiejętności podejmowania skutecznej interwencji.

Prewencja przemocy
Podczas konferencji prof. Adam A. Zych przedstawił modelowe rozwiązania prewencji przemocy wobec osób starszych: – W projekcie kompleksowego systemu prewencji przemocy wobec osób starszych, na podstawie badań, wyróżniłem cztery podmioty: edukacja, mass media, państwo i prawo, które powinny partycypować w podejmowaniu działań i __środków przeciwdziałających przemocy wobec odchodzącej generacji. Ze swej strony pragnę dodać element piąty, jakim jest nauka, która może stanowić swego rodzaju klamrę spinającą wyróżnione elementy.

Według prof. Zycha, aby przeciwdziałać przemocy konieczne staje się tworzenie systemu służb ochrony ludzi w starszym wieku. Służb społecznych, które będą obejmować wolontariuszy, kuratorów sądowych, strażników miejskich i policjantów i które to służby będą podejmować akcje profilaktyczne i interwencje w przypadku nadużyć wobec osób starszych. Równolegle, w zakresie polityki społecznej adresowanej do ludzi starszych potrzebne są programy profilaktyczne oraz środki zapobiegawcze i interwencyjne, których celem będzie ochrona i obrona przed krzywdzeniem oraz naruszaniem podstawowych praw ludzkich tego pokolenia.

Ważne są także działania resocjalizacyjne, gdyż obecnie obowiązujące ustawodawstwo o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie rozwiąże problemu bez dwukierunkowych zabiegów wychowawczych, idących ku osobom starszym, np. trening asertywności czy budowanie świadomości podstawowych praw oraz skierowanych do ich rodzin lub opiekunów.