Hampi to miejsce doskonałe

   Hampi to miejsce doskonałe. Natura zaopatrzyła je we wspaniałe głazy o prowokujących wyobraźnię kształtach i życiodajną rzekę, nad którą wierni odprawiają święte rytuały. O ruiny zatroszczył się człowiek. Piętrzą się niemal wszędzie, zaświadczają o potędze tych, dzięki którym budowle te niegdyś oglądano w pełnej świetności. Ta rozległa kraina jest jednym z umarłych królestw tego świata.
   Imperium Widźajanagar (Gród Zwycięstwa) założyło - w XIV wieku - pięciu braci oraz świątobliwy Widjaranji. To w tym państwie, słynącym z ogromnego bogactwa i mądrych rządów, pielęgnowano kulturę i tradycję hinduską. Ono również miało przeciwstawić się potężnej dynastii Mogołów i muzułmanom z Dekanu.
   Dynastia Sangama panowała do 1486 r., a jej twórcami byli Harihara i Bukka (najwybitniejsi z braci). Po nich państwem rządziły dynastie: Saluwa, Tuluwa i Arawidu (ta ostatnia władała cesarstwem od około 1570 do około 1584 r., tj. do końca jego świetności).
   Niestety, w 1565 r. na cesarstwo ruszyły armie czterech muzułmańskich państw Dekanu - Bidżapuru, Ahmednagaru, Bidaru i Golkondy. Po przegranej bitwie pod Talikotą rozpoczął się okres powolnej agonii imperium. Ostatnie informacje o nim znajdujemy około 1646 r.
   Dziś tylko dzięki przekazom podróżników - głównie Portugalczyków - możemy dowiedzieć się jak wyglądała stolica Widźajanagaru w czasach świetności. A było to niezwykle bogate miasto, zamieszkiwane przez około 500 tysięcy ludzi, słynące z handlu brylantami, szafirami, rubinami, jedwabiem, korzeniami... Warto wspomnieć, iż wojna z muzułmanami toczyła się właśnie m.in. o kopalnie soli i żelaza oraz diamentów w Rajczurze.

   Pałac królewski, znajdujący się w centrum miasta, fascynował wszystkich przybyszów. Na terenie, który zajmował wytyczono... 34 ulice.
   Abd ur-Razaak podaje opis skarbca zajmującego kilka komnat, w którym widział wnęki wypełnione stopionym złotem. Wiemy też, że istniała komnata wyłożona kością słoniową oraz galerie rzeźbione w róże i kwiaty lotosu.
   Przy ulicach Widźajanagaru wznosiły się wspaniałe kamienne domostwa urzędników i majętnych kupców. Zewnętrzne ściany pokryte były płaskorzeźbami i malowidłami. Niestety, te ostatnie nie zachowały się do naszych czasów.

   Obecnie możemy jedynie oglądać zrujnowane budowle. Widźajanagar - niegdyś stolica cesarstwa, dziś senna wioska Hampi - żyje z turystów. Dostać się tu nie jest trudno, choć wymaga to nieco wysiłku. Nie dociera tu linia kolejowa, dlatego też trzeba najpierw dojechać do Hospet, a następnie przesiąść się na autobus lub wynająć motorową rikszę. Zarówno jazda rikszą, jak i autobusem, zwłaszcza na jego dachu, dostarcza niezapomnianych przeżyć.
   Hampi stało się modne w latach 60. Choć od tego czasu straciło nieco na popularności (ale nie na atrakcyjności), to jednak wciąż wiele osób powraca tu, by przeżyć przygodę błąkając się po ruinach. Zaopatrzeni w śpiwory i moskitiery nocują w opuszczonych świątyniach; nie jest to jednak bezpieczne, bowiem w okolicy grasują rabusie. Noc można oczywiście spędzić również w hotelu; tych, podobnie jak i restauracji, wciąż przybywa, bowiem Indusi widzą w turystyce spore źródło dochodu. Przyjezdnych traktuje się zatem jak święte - dojne - krowy.

   Wybrałam się do Muzeum Archeologicznego w Kamalapuram. Można tam bowiem zobaczyć wspaniałe rzeźby. Niestety, spora ich część jest ustawiona na zewnątrz, a przez to narażona na działalność wandali z pobliskiej szkoły.
   Do Hampi wracałam przez tzw. _Centrum Królewskie. _Najpierw zobaczyłam świątynię Śiwy. Choć sanktuarium już dawno przestało pełnić funkcje sakralne, zdjęłam sandały i weszłam do środka. We wnętrzu ogarnął mnie mrok. Ciemność sprzyja skupieniu...

   W pobliżu świątyni odnaleźć można prosto ociosane bloki kamienia, ułożone w ośmiokąt. To tzw. Ośmiokątna Łaźnia - bez dachu, ale za to z wlewami i odpływami. Nieco dalej znajduje się zaś tzw. Łaźnia Królowych. Jej kształty są znacznie bardziej wyrafinowane - pojawia się ozdobna kolumnada, schodki prowadzące do wnętrza oraz muzułmańskie elementy zdobnicze.
   Światło dnia zanikało, kiedy przechodziłam między ostatnimi budowlami Centrum Królewskiego. _Tak zwana _Stukolumnowa Sala Audiencyjna _okazała się platformą bez jednej kolumny; pozostały po nich jedynie ślady. Interesująco wyglądały również - różnych kształtów - baseny z wymyślnie ułożonymi stopniami. W ostatnich promieniach słońca mogłam jeszcze oglądnąć fryz świątyni Hazara Rama (Tysiąca Ramów), który "opowiadał" historie zaczerpnięte z _Ramajany.
   Wieczorem udałam się do najsłynniejszej świątyni w Hampi - Wirupakszy. Nazwa ta określa Śiwę z trojgiem oczu; jego trzecie oko oznacza, iż jest on zdolny widzieć rzeczywistość nadzmysłową, czyli wszystko to, co wymyka się naturalnemu postrzeganiu.
   Do świątyni prowadzi bardzo piękna 52-metrowa gopura (wieża-brama, charakterystyczna dla zespołów świątynnych południowych Indii). Kolumny świątyni i ściany były bardzo bogato rzeźbione.

   W następne dni zwiedzałam Centrum Sakralne. Skalną ścieżką wędrowałam wzdłuż rzeki Tungabhadry. W niej to Hindusi modlą się, piorą i biorą kąpiel.
   Starsi mężczyźni zanurzali się do połowy, nabierali wody do rąk i obmywali nią głowę. Na przybrzeżnych poziomych blokach skalnych wyrzeźbione zostały lingamy _wraz z joni - _symbole Śiwy i Parwati. To na nich rozkładały pranie kobiety.
   Dotarłam wreszcie do świątyni Tiruvengalanatha, a stamtąd - wijącą się ścieżką - na wzgórze Matanga. Samo wzgórze - z czynną świątynią na wierzchołku - jest mało ciekawe, za to widok, jaki się z niego rozciąga, jest fascynujący. Olbrzymia świątynia Tiruvengalanatha, okolona podwójnym murem, wygląda z góry bardzo pięknie, podobnie jak bazar Hampi wraz ze świątynią Wirupakszy i dzielnicą muzułmańską.

   Niewątpliwie perłą Hampi jest - powstała za rządów Kriszny Dewaradży - świątynia Witthala (postaci Wisznu), z bogato rzeźbionymi kolumnami, które wygrywają melodie, jeśli się w nie odpowiednio uderza. Mistrzowsko wykonany jest również - stojący nieopodal świątyni - kamienny Rydwan Świątynny z obracającymi się kołami (trafił na listę Światowego Rejestru Zabytków). W niewielkiej odległości od świątyni postawiono tzw. Królewską Wagę, która przywodzi na myśl Forum Romanum. Te zrujnowane budowle świadczą wciąż o potędze imperium.
   Na koniec pozostawiłam sobie obejrzenie najbardziej okazałej rzeźbę w Hampi - ogromnego posągu Narasimhy - człowieka-lwa, jednego z dziesięciu awatarów Wisznu. _Upapurany _wymieniają go jako drugą inkarnację, a _Bhagawatapura _jako czternastą, tuż przed słynnym karłem Wamaną.
BEATA FUTRO
Mapka i zdjęcia: autorka