I ty zostaniesz seniorem

   Dwa stałe schorzenia i cztery dolegliwości - tak charakteryzuje GUS stan zdrowia polskich seniorów. Schorzenia dotyczą głównie układu krążenia, a dolegliwości? - Starsi pacjenci skarżą się najczęściej, że są słabi, nogi ich nie niosą, nie mają ochoty do życia. Dolegliwości dotyczą więc głównie narządów ruchu, ponieważ wielu pacjentów po sześćdziesiątce cierpi na choroby zwyrodnieniowe stawów. Trzeba też zwrócić uwagę, że aż 25 proc. starszych pacjentów wykazuje objawy depresji, w tym 5 proc. ma ciężką depresję. To ludzie chorzy z samotności i braku celu życia - mówi dr Alicja Klich-Rączka, wiceprezes Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce.
   Liczba ludzi starszych, którzy ukończyli 60. rok życia, systematycznie się zwiększa, także w Polsce, ale i tak jesteśmy jednym z młodszych społeczeństw w Europie. Mimo strat wojennych najbardziej zaawansowane wiekowo są Niemcy, Włochy, a także Grecja, natomiast najmłodszym wiekowo krajem jest Irlandia. Średnio w krajach Unii Europejskiej osoby w wieku poprodukcyjnym stanowią niespełna 21 proc. społeczeństwa. W Polsce pół wieku temu udział osób po 60. roku życia wynosił 8,3 proc. populacji, w 2001 już 16,8 proc., co oznacza, że mamy ok. 6,5 mln seniorów.
   To wyjątkowo pokrzywdzone pokolenie - mówią o polskich seniorach socjolodzy. Ich dzieciństwo albo wczesna młodość przypadły na czas wojny. Powojenna bieda często stanęła na przeszkodzie zdobycia lepszego wykształcenia. To pokolenie migrantów ze wsi do miast, na których wypróbowano wszystkie ideologiczne eksperymenty, pokolenie najgorzej przygotowane do nowych warunków, w jakich obecnie funkcjonujemy. Takie opinie padały podczas niedawnej konferencji "Sytuacja osób starszych w Polsce w przeddzień wejścia do Unii Europejskiej", która odbyła się w Krakowie. - Myślę, że osoby starsze tak nie oceniają przeszłości. Dzieciństwo czy młodość zawsze wspomina się dobrze, a nawet trochę idealizuje - mówi dr nauk med. Alicja Klich-Rączka, geriatra z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Gerontologii CM UJ.
   Z drugiej jednak strony niemożliwe, aby wszystkie te okoliczności nie wywarły wpływu na stan zdrowia polskich emerytów. Polski senior ma szanse żyć o kilka lat krócej niż przeciętny obywatel Unii Europejskiej. Główną przyczyną zgonów osób w wieku powyżej 64 lat są choroby układu krążenia (56 proc. wszystkich przyczyn). Jak zwraca uwagę dr Klich-Rączka, w latach 70. ten wskaźnik w Polsce nie odbiegał od europejskiego, sytuacja pogorszyła się w latach 80. Obecnie nieco się poprawiła, ale i tak z powodu chorób układu krążenia umiera w Polsce 2400 kobiet i 4000 mężczyzn na 100 000 mieszkańców. 19 proc. wśród ogółu przyczyn zgonów osób w wieku starszym stanowią nowotwory, a urazy i zatrucia około 3 proc.
   Nie można nie zauważyć narastającego problemu samobójstw, który jest interpretowany jako negatywny skutek transformacji społeczno-ekonomicznej. W Polsce od połowy lat 80. notuje się nieznaczny wzrost udanych samobójstw u mężczyzn. - Należy zwrócić uwagę, że częstość udanych samobójstw u mężczyzn jest ponaddwukrotnie większa niż wśród kobiet, odwrotna tendencja jest w zakresie prób samobójczych - zauważa wiceprezes Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce.

   Poważnym problemem, zasługującym na osobne omówienie, są różne stany otępienia, zwanego demencją starczą. Mózg starzeje się tak samo jak wszystkie narządy czy skóra, pamięć staje się mniej chłonna. Wśród osób z młodszego przedziału starości (60-75 lat) około 10 proc. cierpi na otępienie. Po osiemdziesiątce ten współczynnik wzrasta do 30 proc., a po dziewięćdziesiątce do 40.
   - Starzenie się układu nerwowego może przebiegać w formie otępienia, a czasami charakteropatii - tłumaczy Alicja Klich-Rączka. Zmiany charakterologiczne przebiegają powoli, niezauważalnie. Bywa, że ludzie starsi stają się coraz bardziej drażliwi, wybuchowi, nietolerancyjni. Mogą wystąpić zaburzenia krytycyzmu, lekkomyślność, obniżenie uczuciowości. Czasami mówi się, że na starość wychodzą wszystkie złe cechy charakteru, nad którymi człowiek traci kontrolę. - Ale zdarza się też odwrotnie, ludzie, którzy przez całe życie mieli trudny charakter, na starość łagodnieją, przestają walczyć z otoczeniem, nieoczekiwanie stają się znakomitymi towarzyszami - uspokaja dr Klich-Rączka.
   Charakteropatia może poważnie zakłócać relacje z otoczeniem. Nie ma innej rady, jak uświadamiać nieodpowiednie zachowanie ludziom starszym, a młodszej wiekiem rodzinie doradzać wiele wyrozumiałości i uczucia. Właśnie uczucia i akceptacji, których ludzie starsi potrzebują tak samo jak dzieci. Socjolodzy zwracają uwagę, że na depresje cierpią przede wszystkim osoby samotne, odizolowane od rodziny. Z choroby duszy rodzą się zaś choroby ciała.

   Czy ludzie starsi chętnie się leczą? - Tak samo jak pacjenci z innych grup wiekowych. Jedni nigdy nie bywają u lekarza, dla innych chodzenie od gabinetu do gabinetu to sens życia. Z danych statystycznych wynika, że chętniej leczą się mieszkańcy miast niż wsi - zauważa wiceprezes Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce.
   Kilkadziesiąt lat temu powstała nowa gałąź medycyny - geriatria - medycyna starości, stanowiąca składową część gerontologii, nauki o starzeniu się organizmów. Ludzi starszych będzie przybywać, ale w takim samym tempie nie przybywa lekarzy wyspecjalizowanych w chorobach starości. Liczbę geriatrów w Polsce szacuje się na około 160, zaś praktykujących zaledwie na ok. 100. Dlaczego tak niewielu?
   - Może dlatego, że w tej dziedzinie medycyny trudno o spektakularne efekty. Geriatria działa niejako wbrew naturze. Starzenie się organizmu jest naturalnym etapem życia. My próbujemy się mu przeciwstawić, zatrzymać go albo spowolnić - mówi dr Alicja Klich-Rączka. - Wielu moich kolegów na studiach marzyło o pediatrii, ponieważ dzieci są takie miłe, ładne i wdzięczne. Ale starość też może być piękna, a zwłaszcza mądra. Trzeba się tylko trochę wysilić, aby to piękno i mądrość dostrzec. EWA PIŁAT