"Imperialnych zarzutów pod adresem Polski nie brakuje"

FOT. ARCHIWUM

- Przyczyn takiego stanu rzeczy jest przynajmniej kilka. Przede wszystkim należy pamiętać o wspólnym polsko-litewskim bagażu historycznym. Z jednej strony jest on niezmiernie bogaty, z drugiej - niezwykle złożony i przez obie nacje nierzadko diametralnie różnie interpretowany. Doskonale ilustruje to różna ocena króla Władysława Jagiełły i wielkiego księcia Witolda. Ten drugi jest dla Litwinów symbolem bohatera, a Jagiełło dla wielu jest zdrajcą. Litwini mają świadomość, że wspólne państwo, Rzeczpospolita Obojga Narodów, przyniosło sporo dobrego dla Litwy, szczególnie jej kultury, lecz na ten okres dziejów patrzą też, a może przede wszystkim, przez pryzmat dominacji Polski i polonizacji Litwy, zwłaszcza elit. A potem, w XIX i XX stuleciach, tożsamość narodowa, patriotyzm Litwinów zawierały element antypolskości. Taka postawa nie tyle była podyktowana niechęcią do Polaków i Polski, ile raczej stanowiła rodzaj fundamentu, na którym Litwini zmuszeni byli budować swoją tożsamość. Kolejnym czynnikiem jest wykorzystywanie przez część polityków litewskich antypolskiej retoryki do własnych celów. Nie należy też zapominać, że napięcia między krajami sąsiedzkimi są czymś naturalnym na całym świecie.

- Najczęściej jednak wśród przyczyn ochłodzenia relacji podaje się kwestie związane z mniejszościami. My narzekamy m.in. na to, że władze Litwy nie pozwalają na polską pisownię nazwisk, dwujęzyczne tablice, wprowadzają do szkół polskich litewską maturę lub, co gorsza, zamykają szkoły polskie.

- Każde wymienione zagadnienie to osobny problem i jak to zwykle bywa, my mamy część racji i przedstawiamy zasadne żądania, jak np. dwujęzyczne tablice, bo to standard europejski . Druga strona też ma swoje racje. Kluczowe znaczenie, które umyka wielu Polakom, to przywiązanie Litwinów do swojego języka. Jest on najważniejszym elementem ich tożsamości narodowej. Z tego wynika ich niechętna postawa wobec żądań mniejszości polskiej, koncentrujących się wokół spraw językowych. Jednak zabiegi mniejszości polskiej są usprawiedliwione, ponieważ sprawa kształcenia w języku polskim ma dla niej istotne znaczenie. Nie należy przy tym oceniać starań mniejszości polskiej na Litwie na rzecz ochrony języka polskiego jako wymierzonej w rząd w Wilnie. Polakom na Litwie zależy, by ich dzieci znały świetnie język litewski, bo ich przyszłość w ogromnej mierze jest od tego uzależniona.

- Ale też Litwa jest jedynym poza Polską krajem na świecie, gdzie można pobierać edukację w języku polskim na wszystkich szczeblach, włącznie z wyższym (działa tam ok. 120 szkół z językiem polskim).

- Owszem, szkół polskich na Litwie jest względnie dużo. Koniecznie trzeba jednak pamiętać o tym, że ludność polska na Litwie to autochtoni, ludzie zakorzenieni na "swojej" ziemi nieraz od bardzo wielu pokoleń; ponadto zwykle zamieszkują zwarte tereny. Warto też podkreślić, że sytuacja Polaków w różnych regionach Litwy jest mocno zróżnicowana.
- Czy Liwini postrzegają Polskę jako zagrożenie?

- Imperialnych zarzutów pod adresem Polski nie brakuje. Jesteśmy przez niektórych Litwinów postrzegani jako wielki brat, który do małego brata nie żywi nadmiernie przyjaznych uczuć. W konsekwencji takiego postrzegania Polski polityka zagraniczna Litwy coraz bardziej skupia się na obszarze Morza Bałtyckiego. Warto jednak pamiętać, że często autorami nieprzyjaznych wypowiedzi dotyczących Polski są politycy, a sięgają po nie np. podczas kampanii wyborczej.

- Szczególnie ostro Polskę zwalcza prezydent Litwy Dalia Grybauskaite.

- Nie ulega wątpliwości, że retoryka Dali Grybauskaite pod adresem Polski zaostrza się. Taki stan rzeczy jest efektem przede wszystkim politycznych ambicji pani prezydent, kreującej się na silnego polityka. Zwracam uwagę, że wybory prezydenckie na Litwie odbędą się już w przyszłym roku...

Rozmawiał WŁODZIMIERZ KNAP

CV

Kinga Dudzińska jest analitykiem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych ds. krajów bałtyckich, wykłada w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.