Implanty zamiast dysku

Sztuczny dysk wszczepiany do kręgosłupa szyjnego Fot. Danuta Orlewska

Spotkania z medycyną

- Dotkliwe bóle i sztywność karku przypisujemy zazwyczaj ekspozycji na zimno, spaniu w niewygodnym łóżku, czy długiemu siedzeniu przy biurku. Ból mija przeważnie po kilku dniach, lecz kiedy nie ustępuje zastanawiamy się, czy jego przyczyna nie jest głębsza. Może to uszkodzenie kręgów szyjnych, dyskopatia, poważna choroba, która doprowadzi nas do kalectwa?

- Wypadnięcie dysku w szyjnej części kręgosłupa nie jest tak częste jak w części lędźwiowej, na którą oddziałują znacznie większe siły. Jednak kręgosłup szyjny wykazuje większą mobilność niż jego pozostałe elementy - część piersiowa, lędźwiowa, krzyżowa, ogonowa, a to powoduje, że w odcinku szyjnym częściej mamy do czynienia z tak zwaną spondylozą, czyli destrukcją krążków międzykręgowych, na którą nakładają się zmiany zwyrodnieniowe w postaci odczynów kościotwórczych i niestabilności. Często dotyczy to również większej liczby kręgów niż w przypadku "czystego" wypadnięcia dysku.

- Jednak dyskopatii boimy się najbardziej. Co może przyczynić się do jej powstania?

- Przyczyny dyskopatii nie są jednoznaczne. Podkreśla się znaczenie wykonywania niektórych zawodów lub zaniedbania w higienie życia fizycznego, m.in. siedzący tryb życia (biurko, komputer, samochód, fotel), czy odpoczynek w nieprawidłowej pozycji (np. spanie "na siedząco"). Czynnikiem wywołującym dyskopatię może być też uraz, zwykle niewielki, np. dźwignięcie ciężaru, a niekiedy nagły skręt tułowia. Duże znaczenie mają tzw. urazy wysokoenergetyczne, np. skok na głowę do wody.

- Jaki jest mechanizm powstawania dyskopatii szyjnych?

- Szyjna część kręgosłupa składa się z 7 kręgów, połączonych tak, by można było wykonywać ruchy zgięcia, wyprostowania, obrotowe, skrętne itd. Kręgi łączą się z sobą za pomocą stawów, więzadeł, krążków międzykręgowych - dysków. W fizjologii i patologii schorzeń kręgosłupa szczególna rola przypada dyskom - płaskim, elastycznym płytkom położonym między kręgami (blisko rdzenia kręgowego, korzonków nerwowych, naczyń krwionośnych). Dyski w miarę upływu lat "starzeją" się tracąc wodę. Stają się cieńsze, mniej elastyczne. Sprzyja to ich uszkodzeniom - powstawaniu pęknięć, szczelin i przesuwaniu się ich centralnej części, tzw. jądra miażdżystego, ku kanałowi kręgowemu. Ucisk dysku na określone struktury nerwowe (np. jeden korzonek nerwowy) daje charakterystyczne objawy kliniczne.

- Czy na podstawie rodzaju dolegliwości można rozpoznać umiejscowienie zmian w kręgosłupie?

- Wszystkich objawów i ich różnych konfiguracji wymienić tu raczej nie sposób. Natężenie, i charakter dolegliwości zależą od miejsca, w jakim doszło do wypadnięcia dysku i od struktur, które zostały uciśnięte.

Choroba zaczyna się zazwyczaj nieuchwytnie. Pojawiają się bóle karku, które powoli promieniują do barków, kończyn górnych, za łopatkę i do tylnej części głowy. Do bólów dołączają się zawroty głowy, szum w uszach (zaburzenia ukrwienia tylnej jamy czaszki przez tętnice biegnące wewnątrz kręgów szyjnych). Długotrwałym bólom towarzyszą zaniki mięśni obręczy barkowej, zaniki drobnych mięśni ręki, głównie kciuka, oraz zaburzenia czucia, określane jako zaburzenia korzeniowe zależne od tego, na który korzonek nerwowy wywierany jest ucisk. Przykładowo, jeśli dysk wypadnie bocznie pomiędzy piątym a szóstym kręgiem szyjnym, to charakterystyczne jest promieniowanie bólu od karku do kciuka i palca wskazującego. Wystąpi wtedy lekki niedowład mięśnia dwugłowego (bicepsu) oraz osłabienie odruchu z tego mięśnia, upośledzenie czucia po przyśrodkowej stronie ramienia i przedramienia oraz kciuka, także parestezje, czyli w tych miejscach pojawi się uczucie mrowienia, pieczenia, cierpnięcia, a dotyk rozpoznawany jest jako szczypanie. Niekiedy choroba przebiega tylko z niedowładami, bez dolegliwości bólowych.
Uciski na naczynia krwionośne mogą spowodować różnego stopnia niedowłady, np. ucisk wypadniętego dysku na tętnicę rdzeniową przednią spowoduje znacznego stopnia niedowład kończyn górnych i mniejszy kończyn dolnych, zazwyczaj bez zaburzeń czucia. Dość często zdarzają się także przypadki, w których poszczególne zespoły objawów chorobowych nakładają się na siebie.

- Czy rozległość i nasilenie uszkodzeń kręgosłupa szyjnego zawsze idą w parze z objawami klinicznymi?

- Nie zawsze. Dlatego też leczenie musi być poprzedzone wnikliwą diagnostyką prowadzoną przez lekarza ogólnego, a w sytuacjach skomplikowanych przez specjalistę. W każdym przypadku należy wykonać badania radiologiczne przeglądowe oraz tzw. czynnościowe, czyli RTG ułożenia i zachowania się poszczególnych kręgów w różnych pozycjach. Ma to na celu wykluczenie lub potwierdzenie współistniejących schorzeń czy przyczyn dolegliwości (np. wady wrodzone i nabyte, zmiany zapalne, nowotworowe). Innym bardzo ważnym badaniem jest ocena stanu naczyń (badanie Dopplerowskie) oraz diagnostyka obrazowa (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badania kontrastowe naczyń itd.), których kolejność i konieczność wykonywania powinien weryfikować specjalista. Mając wyniki badań planuje się leczenie.

- O wyborze terapii powinien decydować neurolog, czy lekarz innej specjalności?

- W przypadku wypadnięcia dysku, jeśli nie ma pilnych wskazań do wykonania zabiegu operacyjnego (np. postępujące szybko niedowłady) należy leczyć pacjenta zachowawczo. Terapię może prowadzić lekarz rodzinny, a jeśli natrafi na problemy, specjalista - neurolog i rehabilitant. Z reguły stosuje się środki uśmierzające ból, przeciwzapalne, rozluźniające mięśnie, w zależności od nasilenia bólu czasem konieczne jest unieruchomienie kręgosłupa specjalnym kołnierzem. Doświadczony lekarz może wprowadzić dodatkowe formy terapii (na zlecenie specjalisty). Niemal równocześnie należy rozpocząć leczenie rehabilitacyjne, we współpracy z lekarzem rehabilitantem. Z reguły takie postępowanie przynosi ulgę, ale przy braku poprawy do rozważenia pozostaje leczenie operacyjne.

- Gdzie można przeprowadzić operację kręgosłupa?

- Tą formą leczenia zajmuje się neuroortopedia, dział chirurgii funkcjonujący w oparciu o ortopedię oraz neurochirurgię. Aktualnie istnieją już w Polsce oddziały szpitalne neuroortopedyczne (m.in. w naszym szpitalu Rydygiera), specjalnie profilowane na chirurgię kręgosłupa.

- Na czym polega chirurgiczna metoda leczenia?

- W przypadku dyskopatii szyjnej metodą z wyboru jest całkowite usunięcie dysku. Likwiduje to bezpośredni ucisk na struktury nerwowe i naczynia krwionośne. Następnie zabezpiecza się operowany odcinek kręgosłupa przed niepożądanymi ruchami (przemieszczeniami) za pomocą implantów i przeszczepów kostnych. Stosowane dziś implanty mogą zastąpić dyski, kręgi, ich fragmenty, więzadła. Stanowią ochronę dla rdzenia i jednocześnie utrzymują prawidłową funkcję mechaniczną kręgosłupa, a w niektórych sytuacjach prawidłową albo zbliżoną do fizjologicznej zdolność ruchową. Implanty muszą być m.in. biozgodne, czyli niewchodzące z organizmem ludzkim w reakcje alergiczne. Wymogi te spełniają powszechnie stosowane dziś materiały - tytan i polietylen. Oprócz tego stosuje się także wszczepy z peeku lub ostapeeku, czyli polimerów węglowych charakteryzujących się podobną do kości twardością i sprężystością.
Nowoczesna technika operacyjna umożliwia usunięcie więcej niż jednego dysku szyjnego, bywa, że dwóch, trzech lub nawet czterech, a maksymalnie trzy możemy zastąpić sztucznymi, ruchomymi dyskami. Przy większej liczbie tego rodzaju implantów stosować się nie da, trzeba wybrać inne.

W doborze implantu należy brać pod uwagę wiele czynników, m.in.: współistnienie innych schorzeń, wiek chorego, stan kośćca (np. osteoporoza), jego stabilność przed operacją, poziom, na którym usunięto dysk, liczbę usuniętych dysków. Do każdego przypadku trzeba podchodzić indywidualnie, biorąc pod uwagę również wskazania określane przez producentów poszczególnych implantów.

Rozmawiała: DANUTA ORLEWSKA