Wiesław Budzik ps. Roland, Adam Domalik ps. Kowboj, Tadeusz Gajda ps. Tarzan, Stanisław Ludzia ps. Harnaś, Antoni Wąsowicz ps. Roch i Tadeusz Zajączkowski ps. Mokry – to członkowie powojennego podziemia, których szczątki w październiku ub. roku odkopali na cmentarzu Rakowickim specjaliści z Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie. Noty identyfikacyjne członkom rodzin bohaterów wręczył prezydent Andrzej Duda.
Poszukiwania miejsc pochówku partyzantów z Małopolski przeprowadzono w ramach śledztwa IPN dotyczącego przestępczej działalności funkcjonariuszy UB w Tarnowa i Nowego Targu.
„Roch”, „Kowboj” i „Harnaś” związani byli ze zgrupowaniem budzącego wciąż kontrowersje majora Józefa Kurasia „Ognia”. Z kolei „Tarzan” i „Roland” działali w strukturach Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w Tarnowskiem, a „Mokry” w Grupie Operacyjnej AK „Błyskawica” w okolicach Makowa Podhalańskiego.
Wszystkich ich łączył brak zgody na sowietyzację Polski i kary śmierci wydane na nich przez Wojskowy Sąd Rejonowy, a wykonane w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie. Wcześniej wszystkich poddawano także brutalnym przesłuchaniom, np. Budzikowi ubecy, w celu wymuszenia zeznań, polewali stopy benzyną i podpalali.
Jak poinformował IPN w Krakowie, dwaj partyzanci także odnalezieni jesienią 2017 r. na Rakowicach, wciąż czekają na potwierdzenie tożsamości. W maju br. na tym samym cmentarzu zbadano ponownie jeden z grobów, gdzie spodziewano się odnaleźć partyzantów z bocheńskiej grupy Stanisława Nowaka „Iskry”, natomiast w ostatnich tygodniach poszukiwania objęły także Brzesko i Nowy Targ.
Wśród odnalezionych, których nazwiska ujawniono w Pałacu Prezydenckim, jest m.in. kawaler orderu Virtuti Militari Zdzisław Broński ps. „Zdzich”, „Uskok”. To legendarny dowódca oddziału partyzanckiego AK, a następnie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość na Lubelszczyźnie.
Przed komunistami ukrywał się do 21 maja 1949 r. Dzień wcześniej wieczorem jego kryjówkę – bunkier wybudowany pod stodołą w Nowogrodzie (dziś Dąbrówka) koło Łęcznej – otoczyła grupa operacyjna złożona ze 150 funkcjonariuszy UB, Milicji Obywatelskiej i żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Widząc, że nie ma szans, „Uskok” wysadził się w powietrze granatem.
Jego ciało przewieziono do Lublina i okazano rodzinie, potem zniknęło. W czerwcu br. w bunkrze w Nowogrodzie odnaleziono tylko należącą do niego kość żuchwy.
– Próbowano zabić pamięć o nich po to, by – jak sądzę – Polska nigdy nie była Polską w tym najlepszym i najbardziej cennym dla nas tego słowa znaczeniu – mówił o komunistycznych zbrodniach Andrzej Duda. Zaznaczył, że to nie ofiary odzyskują godność. _– To Polska odzyskuje godność przez to, że oddaje im honor, który od zawsze im się należał. Od czasów, kiedy jeszcze żyli, walczyli, poprzez wszystkie te lata, kiedy spoczywali w mroku – dodał prezydent.
Partyzanci zidentyfikowani przez IPN zginęli w wielu przypadkach w areszcie śledczym przy ul. Rakowieckiej na warszawskim Mokotowie. Szczątki innych – tropionych przez UB i skazywanych przez sądy wojskowe – odnaleziono także w Bydgoszczy, Katowicach, Lublinie, Łodzi, Nowogrodzie na Lubelszczyźnie i Rędzianach na Podlasiu. Nadal poszukiwane są szczątki m.in. gen. Emila Augusta Fieldorfa „Nila”, płka Łukasza Cieplińskiego i rotmistrza Witolda Pileckiego.
ŻYCIORYSY BOHATERÓW Z MAŁOPOLSKI
Wiesław Budzik ps. „Roland”, żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
Urodził się 4 grudnia 1920 r. w Łękawicy w pow. tarnowskim. Był synem Józefa - zawodowego oficera oraz Marii z d. Sand. W 1937 r. wstąpił do Korpusu Kadetów w Rawiczu, gdzie w 1939 r. zdał maturę. Po wybuchu wojny przedostał się na Kresy, gdzie przebywał do końca października. Jego ojciec został uwięziony przez Sowietów, a następnie zamordowany w Katyniu.
Po powrocie do domu nawiązał współpracę ze Związkiem Walki Zbrojnej. W maju 1941 r. został aresztowany przez gestapo i osadzony najpierw w więzieniu w Tarnowie, a następnie kolejno w KL Gross – Rosen i w Hersbruck – filii KL Flossenburg. Wiosną 1945 r. znalazł się w kolumnie więźniów prowadzonych do KL Dachau uwolnionej przez wojska amerykańskie. Jesienią 1945 r. powrócił do kraju, a wiosną 1946 r. będąc w Łękawicy dołączył do oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego Tadeusza Gajdy „Tarzana”, uczestnicząc w wielu przeprowadzonych akcjach.
Został aresztowany 4 sierpnia 1946 r. nieopodal rodzinnej miejscowości i poddany brutalnemu śledztwu. Budzik został skazany 27 września 1946 r. przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie na sesji wyjazdowej w Tarnowie na karę śmierci.
Wyrok wykonano 21 października 1946 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.
Adam Domalik ps. „Kowboj”, żołnierz Armii Krajowej
Urodził się 4 listopada 1925 r. w Spytkowicach w pow. myślenickim. Był synem Jana i Mariiz d. Latawiec. We wrześniu 1939 r. został wywieziony przez Niemców na teren Słowacji, gdzie przebywał do lipca 1940 r. W 1944 r. został wcielony do Baudienstu (Służba Budowlana w Generalnym Gubernatorstwie), skąd po kilku miesiącach zbiegł.
Po dezercji z wojska w marcu 1946 r. dołączył do oddziału Mieczysława Janczaka ps. „Beskida”, a następnie trafił do oddziału „Wojsko Polskie”, którym dowodził Władysław Janur ps. „Wisła”. Uczestniczył w akcjach rozbrojeniowych i porządkowych oraz w likwidacji dawnych współpracowników niemieckich. Po częściowym rozbiciu oddziału latem 1946 r. przybył do obozu Józefa Kurasia „Ognia”, który przydzielił go do 3. „rabczańskiej” kompanii zgrupowania, w której pełnił funkcję zastępcy dowódcy. „Kowboj” brał udział w niemal wszystkich akcjach prowadzonych przez kompanię od lata 1946 r. do wczesnej wiosny 1947 r.
W lutym 1947 r. nie zdecydował się na ujawnienie, lecz podjął próbę przedostania się do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Austrii. Przygotowana w maju 1947 r. ucieczka nie powiodła się i został złapany na przedmieściach Wiednia, a następnie odesłany do Polski. 18 grudnia 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie skazał Domalika na karę śmierci.
Wyrok wykonano 24 lutego 1948 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.
Tadeusz Gajda ps. „Tarzan”, żołnierz Narodowej Organizacji Wojskowej – Armii Krajowej, podporucznik Narodowego Zjednoczenia Wojskowego
Urodził się 15 lutego 1924 r. w Charzewicach w pow. tarnobrzeskim. Był synem Józefa i Marii z d. Łuczak. W 1941 r. został przez swojego ojca zaangażowany do placówki NOW w Nisku. W październiku 1943 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego por. Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana” na Lubelszczyźnie, gdzie ukończył konspiracyjną podchorążówkę i brał udział w walkach w Lasach Janowskich (m.in. w bitwie na Porytowym Wzgórzu).
Po zajęciu Rzeszowszczyzny przez Sowietów został wcielony do 25. pułku piechoty 10. Dywizji Piechoty. Wobec aresztowań byłych żołnierzy AK zdezerterował w lutym 1945 r., powrócił do Niska i nawiązał łączność z lokalnym dowództwem Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. W kwietniu 1945 r. objął tarnobrzeską Komendę Powiatową NZW. Wkrótce zorganizował oddział leśny, który brał udział w walkach z funkcjonariuszami bezpieki, w tym w bitwie pod Kuryłówką, w której zginęło kilkudziesięciu sowietów. 11 lipca 1945 r. grupa została częściowo rozbita w trakcie obławy NKWD i UB pod Lipowcem. W sierpniu reszta oddziału została podporządkowana Komendzie Powiatu NZW w powiecie łańcuckim.
„Tarzan” został aresztowany w nocy z 7 na 8 sierpnia 1946 r. przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Tarnowie, gdzie zorganizował oddział Pogotowia Akcji Specjalnej NZW. W tym samym czasie w Mielcu aresztowano jego ojca – Józefa Gajdę, którego po błyskawicznym procesie skazano na śmierć i stracono. 27 września 1946 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie skazał Tadeusza Gajdę na karę śmierci. Wyrok został wykonany 14 października 1946 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.
Stanisław Ludzia ps. „Harnaś”, żołnierz Armii Krajowej
Urodził się 1 czerwca 1923 r. w Ostrowsku w powiecie nowotarskim. Był synem Wojciecha i Anny z d. Wróbel. W czerwcu 1944 r. związał się z oddziałem Ludowej Straży Bezpieczeństwa Józefa Kurasia „Ognia”. Po zajęciu Nowego Targu przez Armię Czerwoną wstąpił do MO. W kwietniu 1945 r. wraz z innymi „ogniowcami” zdezerterował z posterunku i udał się w góry, gdzie odtwarzany był oddział partyzancki. W październiku 1945 r. wyjechał do Zabrza, a następnie do Gliwic, gdzie pracował jako robotnik pod fałszywym nazwiskiem. Wiosną 1946 r. wrócił do oddziału i został mianowany adiutantem „Ognia”. Brał udział w akcjach wymierzonych przeciwko funkcjonariuszom aparatu bezpieczeństwa m.in. uczestniczył w rozbiciu dowodzonego przez Stanisława Wałacha oddziału prowokacyjnego UB. 21 lutego 1947 r. został ranny w walce z UB i KBW w Ostrowsku, w której zginął Kuraś. Zdołał jednak przedrzeć się przez pierścień obławy i uciec z zasadzki.
W marcu 1947 r. ujawnił się w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Targu. Zagrożony aresztowaniem we wrześniu 1947 r. przyłączył się do dowodzonego przez Józefa Świdra „Mściciela” oddziału partyzanckiego „Wiarusy”, nad którym objął dowództwo w październiku 1948 r. Uczestniczył w wielu przeprowadzonych akcjach m.in. nadzorował wkopanie symbolicznego krzyża w miejscu śmierci „Ognia”. Stanisław Ludzia został aresztowany 16 lipca 1949 r. podczas fikcyjnego przerzutu na Zachód.
28 listopada 1949 r. na mocy wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie został skazany na karę śmierci. Egzekucję przeprowadzono 12 stycznia 1950 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.
Antoni Wąsowicz ps. „Roch” , sierż. Armii Krajowej
Urodził się 17 kwietnia 1922 r. w Aloksie w pow. Święciany. Był synem Władysława i Weroniki z d. Dejczko. W czasie okupacji należał do AK. Po ponownym zajęciu Wileńszczyzny przez Armię Czerwoną został powołany do odbycia służby wojskowej. W maju 1945 r. zdezerterował i wstąpił do oddziału Władysława Tomczaka „Zadory”. Wraz z tym oddziałem uczestniczył m.in. w zajęciu więzienia w Szamotułach w czerwcu 1945 r. W marcu 1946 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego „Wojsko Polskie” dowodzonego przez Władysława Janura „Wisłę”. Brał udział w akcjach przeciwko współpracownikom UB, aktywistom komunistycznym oraz pospolitym przestępcom.
Latem 1946 r., po częściowym rozbiciu oddziału, dołączył do zgrupowania Józefa Kurasia „Ognia” i wszedł w stopniu sierżanta w skład 3. Kompanii nad którą objął dowództwo w listopadzie 1946 r. „Roch” nadzorował m.in. wysadzenie pomnika wdzięczności Armii Czerwonej w Rabce 31 VII 1946 r. Po ogłoszeniu amnestii w lutym 1947 r. nie ujawnił się i kontynuował działalność konspiracyjną. Dopiero wiosną 1947 r., nie widząc możliwości dalszego prowadzenia działań partyzanckich, zdecydował się przedostać do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Austrii. Przygotowana w maju 1947 r. ucieczka nie powiodła się jednak i został złapany, a następnie odesłany do Polski.
18 grudnia 1947 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie został skazany na śmierć. Wyrok wykonano w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie 24 lutego 1948 r.
Tadeusz Zajączkowski ps. „Mokry”, żołnierz Armii Krajowej
Urodził się 1 stycznia 1924 r. we Lwowie. Był synem Franciszka - zawodowego żołnierza i Walerii z d. Musiał. W 1942 r. został skierowany został na roboty przymusowe, skąd uciekł. W tym samym roku zostali zastrzeleni w Gorlicach przez Niemców jego ojciec i najstarszy brat. Zajączkowski w tym czasie ukrywał się i z czasem wstąpił do oddziału partyzanckiego AK. Po jego rozwiązaniu w 1944 r. znalazł się w Lublinie, gdzie zgłosił się do wojska.
Po zdemobilizowaniu latem 1946 r. wstąpił do działającego w rejonie Makowa Podhalańskiego oddziału partyzanckiego „Błyskawica”-„Huragan” Stanisława Marka „Orlicza”. Uczestniczył w wielu akcjach oddziału, w tym m.in. w zasadzce w Makowie Podhalańskim w wyniku której partyzanci zastrzelili zastępcę naczelnika Wydziału III Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie.
Zajączkowski został aresztowany 25 sierpnia 1946 r. i wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie z 29 września 1946 r. skazano go na karę śmierci, którą wykonano 21 października 1946 r. w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.
KONIECZNIE SPRAWDŹ:
WIDEO: Co Ty wiesz o Krakowie
Autor: Gazeta Krakowska, Dziennik Polski, Nasze Miasto
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
