"Jagiełło zapłacił ogromną cenę za małżeństwo"

Fot. Anna Kaczmarz

- Bez przesady można powiedzieć, że przełomowe dla monarchii. Zamknęła cykl wydarzeń, których początkiem był akt krewski (1385 r.), potem nastąpiła elekcja, czyli wybranie przez panów szlachtę Jagiełły, wielkiego księcia litewskiego, na króla polskiego w Lublinie (2 lutego 1386 r.). Następnie przyjęcie chrztu i imienia Władysław przez Jagiełłę oraz zawarcie małżeństwa (18 lutego w Krakowie). Ten ciąg zdarzeń był owocem intensywnych działań dyplomatycznych pomiędzy Jagiełłą i wielkim księciem Witoldem a Elżbietą Bośniaczką, królową Węgier i matką Jadwigi.

- Jaka była pozycja jednego i drugiego monarchy?

- Król Jadwiga - bo tak należy ją tytułować - posiadała prawa dziedziczne do tronu polskiego po ojcu Ludwiku Węgierskim. Dlatego mówi się, że Jadwiga miała prawa naturalne do Królestwa Polskiego.

- A Jagiełło?

- Miał dwa tytuły do władzy w Polsce: dokonaną elekcję i małżeństwo. Dzięki nim oboje mieli pozycję równorzędną.

- W praktyce rola Jagiełły była większa.

- Ówczesny system przewidywał tzw. urzędowe objazdy ziem Królestwa Polskiego. Jadwiga koncentrowała się na Małopolsce. Jagiełło natomiast systematycznie objeżdżał całą Polskę oraz Wielkie Księstwo Litewskie. Przy Władysławie funkcjonowała główna kancelaria, wtedy najważniejsza instytucja państwa. Jadwiga miała swoją kancelarię, z której również wychodziły dokumenty rangi państwowej, równorzędne z wydawanymi przez Władysława.

- W jakim języku ze sobą rozmawiali?

- Sądzę, że po polsku. Jagiełło szybko nauczył się polskiego. Przypomnę, że wychowywany był w Wielkim Księstwie Litewskim, gdzie ogromny był żywioł ruski, a oba języki - polski i ruski - były wtedy znacznie bliższe sobie niż dziś. A Jadwiga była wychowana na dworze węgierskim, gdzie Polaków było wielu.

- Jagiełło w 48-letnim okresie sprawowania władzy na Wawelu przebywał niecałe 15 proc. czasu. Czy to znaczy, że nie lubił Krakowa?

- Nie sądzę. Rzadko przebywał na zamku, bo mnóstwo czasu spędzał w urzędowych objazdach po państwie.

- Jagiełło był umówiony na mariaż z córką Dymitra Dońskiego. Czy taki scenariusz mógł się zdarzyć?

- Był mało prawdopodobny. Rdzeń dynastii Giedymina, którego wnukiem był Jagiełło, zawsze był orientacji łacińskiej (zachodniej). Dla Jagiełły małżeństwo z Jadwigą było sprawą wielkiej wagi. Przez nie wprowadził swój kraj do cywilizacji zachodniej. Zapomina się, że zapłacił niebywałą cenę za małżeństwo z Jadwigą. Przystał, by Wielkie Księstwo Litewskie, zostało włączone do Korony Królestwa Polskiego.

- Takie warunki przewidywał akt w Krewie. Tak się jednak nie stało. Dlaczego?

- Po ślubie i koronacji oboje monarchowie ustanowili namiestnika - Skirgiełłę, brata Jagiełły - który w ich imieniu, jako królów Polski, miał rządzić Litwą. Dopóki żyła Jadwiga, umowa o włączeniu Litwy do Polski była realizowana. Po jej śmierci doszło do ponownego ustalenia jej warunków. Jednocześnie Witold otrzymał władzę dożywotnią na Litwie, a potem przyjął tytuł wielkiego księcia, w efekcie czego państwowość litewska została utrzymana. Z drugiej strony, co jest istotne, Jagiełło nie tylko nigdy nie zrzekł się dziedzicznych praw do Wielkiego Księstwa Litewskiego, lecz z czasem coraz mocniej je podkreślał, również na Litwie. Kiedy zaś w latach 1425-1430 doszło do konfliktu między Jagiełłą a panami polskimi o to, na jakich zasadach synowie króla mają dziedziczyć tron polski, władca podkreślał, iż mają oni prawa dziedziczne do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- Panowie polscy utrzymywali, że Litwa należy do Królestwa Polskiego.

- W końcu obie strony doszły do kompromisu. Ustalono, że tron będzie elekcyjny, ale zasiądzie na nim syn Jagiełły. Zapisy o włączeniu Litwy do Królestwa zostały potwierdzone w kilku aktach prawnych.

CV

Prof. Krzysztof Ożóg jest kierownikiem Zakładu Historii Polski Średniowiecznej UJ, autorem kilkuset prac naukowych, m.in. książek: "Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku", "Korona i Krzyż".