Jak dom Szczepana Pęcherza stał się siedzibą uniwersytetu

„Aby zaś doktorzy, magistrzy, licencjaci, bakałarze i studenci rzeczonego Uniwersytetu Krakowskiego swoje wykłady, ćwiczenia i czynności naukowe swobodniej i wygodniej mogli i zdołali odbywać, na mieszkanie mistrzów oraz na codzienne i powszechne zbieranie się studentów i scholarów […] dom nasz, który był i nazywał się domem Szczepana Pęcherza, a który niegdyś i Gersdorf mieszczanin krakowski posiadał, na ulicy Świętej Anny położony […] postanowiliśmy wyznaczyć […] dom ten Uniwersytetowi rzeczonemu oddajemy na własność”.

To fragment przywileju fundacyjnego uniwersytetu krakowskiego wydanego 26 lipca 1400 roku przez króla Władysława Jagiełłę. Wymieniony w nim budynek – dom Szczepana Pęcherza – był pierwszym, jaki przekazano na własność uczelni, która nie miała dotychczas żadnego swojego obiektu.

W czasach uniwersytetu kazimierzowskiego zajęcia odbywały się bowiem w pomieszczeniach wynajętych u mieszczan krakowskich. Istniał plan wzniesienia na Kazimierzu gmachów dla nowego uniwersytetu, mających posłużyć jako jego siedziba i mieszkania profesorów, ale po śmierci Kazimierza Wielkiego jego realizację zatrzymano. Dodajmy, że po śmierci władcy przestał działać i sam uniwersytet.

Do pomysłu odtworzenia uczelni wrócili królowa Jadwiga i jej mąż Władysław Jagiełło. Królowa zapisała w testamencie swe kosztowności dla krakowskiej uczelni. Jak pisze w książce „Collegium Maius” historyk prof. Andrzej Chwalba, kupiono dom stojący na rogu ul. Żydowskiej (dziś św. Anny) i Zaułka Żydowskiego. Był on piętrowy, z jedną większą salą na pierwszym piętrze. Badania wykazały, że zbudowano go około 1300 r. Do dzisiaj z pierwotnego budynku przetrwał narożnik z wapienia przy św. Anny i Jagiellońskiej oraz gotyckie piwnice (w których notabene mieści się kawiarnia „U Pęcherza”).

Sto metrów od budynku stał niewielki kościółek św. Anny, przy którym był cmentarz – w przyszłości miejsce spoczynku profesorów uniwersytetu. W tej części miasta mieszkali krakowscy Żydzi, ale jak podkreśla prof. Chwalba, okolice ul. Żydowskiej i Zaułka Żydowskiego nie były gettem. Obok siebie mieszkali tam bowiem zarówno Żydzi, jak i chrześcijanie.

Wróćmy jednak do właściciela domu, niejakiego Pęcherza. Pochodził z rodziny rycerskiej i władał podkrakowską wsią Rzeszotary. Należało do niego kilka kamienic przy Zaułku Żydowskim. Po jego śmierci przypadły one żonie i synowi. Część narożnej kamienicy kupił krakowski kupiec Piotr Gerhardsdorf (Gersdorf). Niektórzy badacze przypuszczają, że był on podstawiony przez Jadwigę lub Jagiełłę i kupował faktycznie dla nich jako pełnomocnik.

W domu Pęcherza w 1400 roku odbyły się uroczystości związane z rozpoczęciem roku akademickiego. Tam też dokonano wyboru rektora. Został nim teolog i filozof, znawca prawa międzynarodowego, uczony dużego formatu Stanisław ze Skalbimierza. Ponadto w nowej siedzibie rozpoczęto zapisy do metryki uniwersyteckiej. Dzięki intensywnej akcji informacyjnej na uczelnię zapisało się całkiem sporo, bo aż 206 studentów. Ich listę otwierał król Władysław, za nim wpisani byli dostojnicy kościelni i państwowi. „Ich wpisy to przykład zabiegu typu promocyjnego, świadectwo jedności z uczelnią i wyraz solidarności z jej celami” – wyjaśnia prof. Chwalba.

26 lipca król ogłosił treść dokumentu fundacyjnego uniwersytetu, a następnie odbyła się uroczysta inauguracja, którą rozpoczął wykład Piotra Wysza, biskupa krakowskiego. Po nim głos zabrał rektor Stanisław, który podniósł zasługi biskupa w odnowieniu uczelni.

Jako że liczba studentów z każdym rokiem rosła, dom Pęcherza rychło okazał się za mały. W 1417 r. za zgodą króla wojewoda krakowski Piotr Szafraniec zakupił od Żyda Szmula dwa domy przylegające do budynku Pęcherza od strony ul. św. Anny. W 1434 r. kupiono kolejny dom na tej ulicy, a potem zaczęto skupować domy i działki wzdłuż dzisiejszej ul. Jagiellońskiej. Zakupione budynki adaptowano i rozbudowywano, wznoszono też nowe. Tak powstała najstarsza, istniejąca do dziś część Uniwersytetu Jagiellońskiego. W połowie XV w. zaczęto wobec niej używać nazwy Collegium Maius. Dziś gotyckie Collegium jest dumą uczelni, mieszcząc aulę i uniwersyteckie muzeum.

[email protected]