Jak zbadać nerwy i mięśnie

Dr n. med. Elżbieta Gryz-Kurek, neurolog Fot. Danuta Orlewska

Lekarz radzi

Tego rodzaju diagnostyka prowadzona jest w Polsce od lat 60. ubiegłego wieku. Pierwszy elektromiograf uruchomiono w Klinice Neurologii w Warszawie, kierowanej przez prof. Irenę Hausman-Petrusewicz, współzałożycielkę Międzynarodowej Komisji Chorób Nerwowo-Mięśniowych przy Światowej Federacji Neurologicznej. W Krakowie początkowo zajmował się tą metodą nieżyjący już doc. Mieczysław Goldstein. Od 1985 r. diagnozuję pacjentów za pomocą EMG w uniwersyteckiej Klinice Neurologii w Krakowie.

Badanie ENG jest wykorzystywane do diagnostyki schorzeń nerwów obwodowych, np. w przebiegu zespołów cieśni, m.in. zespołu cieśni nadgarstka, nerwu łokciowego czy strzałkowego. Ponadto w ten sposób bada się też uszkodzenia nerwu twarzowego, splotów barkowego i lędźwiowo-krzyżowego, czy uszkodzenia wielu nerwów, np. polineuropatie.

Polineuropatia, to zespół kliniczny, którego podstawową cechę stanowi jednoczesne upośledzenie funkcji wielu nerwów obwodowych. Polineuropatia występuje w przebiegu wielu różnych chorób, m.in.: cukrzycy, chorobie alkoholowej, nowotworowej, boreliozie. Może mieć etiologię toksyczną jak np. w zatruciu arsenem, czy towarzyszyć farmakoterapii chorób nowotworowych. Nie można pominąć grupy polineuropatii dziedzicznych (np. choroba Charcot-Marie-Tooth).

Do chorób mięśni zaliczamy np.: miastenię (przewlekła choroba autoimmunologiczna charakteryzująca się nużliwością, czyli szybkim męczeniem i osłabieniem mięśni szkieletowych); miopatię (grupa chorób również wrodzonych, czy nabytych, w których dochodzi do uszkodzenia mięśni i w wyniku tego do osłabienia ich siły); zapalenie mięśni, zapalenie skórno-mięśniowe.

Najczęstszą przyczyną uszkodzenia nerwów obwodowych jest uraz. Na drugim miejscu

neuropatia cukrzycowa,

choroba obejmująca szeroki wachlarz nieprawidłowości bliższych i dalszych odcinków obwodowych nerwów czuciowych i ruchowych, a także autonomicznego układu nerwowego. Cukrzyca może dać uszkodzenie każdego rodzaju nerwu i w każdym zakresie. Jeśli zajęte są nerwy czuciowe, mówimy o neuropatii czuciowej. Chory skarży się wtedy na: mrowienia, drętwienia, którym może towarzyszyć ból; nocne przebudzenia z uczuciem, że ma "obce ręce, nogi"; różnego rodzaju nieprzyjemne odczucia występujące w czasie codziennych czynności, jak np. podczas zakładania skarpetek czy obuwia. Przy zajęciu nerwów ruchowych występuje osłabienie, zaniki mięśniowe w zakresie unerwienia danego nerwu. Najczęściej dochodzi do zajęcia zarówno nerwów czuciowych, jak i ruchowych. Mówimy wtedy o cukrzycowej neuropatii czuciowo-ruchowej.

Sama cukrzyca nie jest wskazaniem do badania EMG. Natomiast gdy pacjent chce być doskonale monitorowany podczas choroby, lub występują u niego objawy sugerujące zajęcie nerwów (np.: drętwienia, mrowienia, przeczulica na bodźce) oprócz badań biochemicznych, powinien wykonać również badanie przewodnictwa nerwowego. Przeprowadza się wtedy diagnostykę w kierunku najczęstszej neuropatii - symetrycznej, dotyczącej początkowo nerwów kończyn dolnych.

Miopatie

to schorzenia dotyczące komórek mięśniowych. Mogą być wrodzone lub nabyte, np. po terapii różnego rodzaju lekami. Często towarzyszą innym schorzeniom, m.in. chorobom metabolicznym, np. niedoczynności czy nadczynności tarczycy. Odrębną grupę stanowią miopatie zapalne, które mogą też występować w różnorodnych schorzeniach ogólnoustrojowych, układowych. Miopatie charakteryzuje osłabienie siły mięśni, np. pacjent ma trudności w chodzeniu po schodach, zmianie pozycji ciała (wstawanie z łóżka, z klęczek).

Zaniki mięśniowe objawiają się zmianami patologicznymi we włóknach mięśniowych i tkance łącznej. Mięsień zmniejsza swoją objętość, powstaje zagłębienie, wyszczuplenie w ręce czy nodze, ale oprócz osłabienia funkcji często nie towarzyszą temu procesowi żadne inne dolegliwości. W związku z tym niektóre osoby nie przywiązują wagi do widocznych zmian, będących skutkiem choroby. W ciężkich przypadkach zaniku mięśni może nawet dojść do unieruchomienia pacjenta, który na skutek niemożności samodzielnego wykonywania ruchów zdany jest na opiekę innych ludzi.

Decydującym badaniem diagnostycznym przy zaniku mięśni jest EMG i ENG, na podstawie których można ustalić miejsce prawdopodobnego uszkodzenia.

W przypadku dyskopatii wykonuje się przede wszystkim rezonans magnetyczny odcinka lędźwiowo-krzyżowego czy szyjnego. Jeśli wypadnięcie stwierdza się i występują neurologiczne objawy ubytkowe (np. opadanie stopy, zaburzenia czucia w kończynach górnych, osłabienia siły mięśniowej o różnym nasileniu, drętwienia), często wykonywane jest badanie nerwów obwodowych. W takiej sytuacji może się okazać, że pacjent ma zarówno dyskopatię, jak i zespół cieśni nerwu pośrodkowego, łokciowego czy strzałkowego. Badania EMG mogą pomóc w takiej diagnostyce. Z kolei

pourazowe uszkodzenia nerwów

są bardzo trudne zarówno do diagnozowania, jak i obserwowania. Jednorazowe badanie po urazowym uszkodzeniu nerwu, czy splotu barkowego jest mniej przydatne w ogólnej diagnostyce. Powinno być powtarzane po jakimś czasie, aby stwierdzić narastanie bądź zmniejszanie się objawów uszkodzenia. Większość chirurgów zdaje sobie z tego sprawę i kieruje pacjentów na kolejne badania.

Każde badanie elektromiograficzne czy elektroneurograficzne jest na ogół konsekwencją wstępnej diagnostyki, kontaktu z lekarzem specjalistą, który precyzyjne określa jego zakres. Pacjenci kierowani są najczęściej do pracowni EMG przez neurologów, diabetologów, ortopedów, reumatologów (przy zapaleniu stawów może być np. zespół cieśni nadgarstka), neurochirurgów, chirurgów ręki. Niekiedy zdarza się, że pacjenci sami chcą kontrolować niepokojące ich objawy i bezpośrednio zgłaszają się do pracowni EMG.

Ważnym przeciwwskazaniem do tego rodzaju badań są elektryczne rozruszniki serca. Stymulacja prądem elektrycznym jest wówczas możliwa tylko za pisemną zgodą kardiologa. Podobna sytuacja dotyczy pacjentów posiadających metalowe implanty, choć wiele z nich nie zakłóca przewodnictwa elektrycznego (np. stenty tytanowe). Drugim przeciwwskazaniem do wykonania badania igłowego (EMG) są zaburzenia krzepliwości krwi. Nie można pominąć rozległych obrzęków, niewygojonych ran czy ropni.
EMG, pomimo udoskonalanej aparatury diagnostycznej nie jest badaniem łatwym do przeprowadzenia. Niektóre nerwy przebiegają według klasycznych schematów, jak w atlasach anatomicznych, ale niektóre charakteryzuje atypowość. Mamy do czynienia z różnymi wariantami prawidłowości. Byłoby więc wskazane, aby EMG wykonywali lekarze z doświadczeniem neurologicznym. Takie badania prowadzone są aktualnie w wielu ośrodkach medycznych posiadających specjalistyczny sprzęt. W Krakowie np. w Klinice Neurologii UJ CM, szpitalach, niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej, prywatnych gabinetach lekarskich. Nowa pracownia rozpocznie wkrótce działalność w krakowskim Centrum Medycznym LUX MED.

EMG jest bardzo potrzebnym badaniem, będącym uzupełnieniem prawidłowej diagnostyki wielu chorób. Pozwala zbadać stan unerwienia mięśnia, wskazuje stopień uszkodzenia mięśnia i nerwu, potrafi wychwycić procesy związane z odbudowywaniem uszkodzonego unerwienia. Badanie daje odpowiedź na pytanie, czy objawy chorobowe wynikają z uszkodzenia nerwów obwodowych, ich korzeni, czy też samego mięśnia. Umożliwia to lekarzowi wybór rodzaju leczenia.

Wysłuchała: Danuta Orlewska