Jakich zmian wymaga konstytucja

Konia z rzędem temu, kto znajdzie konstytucjonalistę z uznanym dorobkiem naukowym, który nie wystawia obecnej konstytucji pozytywnej oceny i chciałby przyjęcia nowej, diametralnie różnej. Ale też chyba nie sposób znaleźć w tej grupie kogokolwiek, kto nie dostrzegałby potrzeby dokonania zmian, i to licznych.

WIDEO: Bronisław Komorowski o prezydencie: Naruszył konstytucję, stanie przed Trybunałem Stanu

Źródło: TVN24/x-news

Zdaniem prof. Piotra Tulei, kierownika Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ oraz sędziego Trybunału Konstytucyjnego, mamy też inny problem: - Jest nim niski poziom kultury konstytucyjnej w Polsce. W tym w środowisku akademickim.

Prof. Tuleja twierdzi, że konstytucję często błędnie utożsamia się z samym tekstem: - Uważa się, że gdyby przepis był lepiej sformułowany, działałby skuteczniej. Tymczasem porządnie napisana może być konstytucja nawet w „republice bananowej”, ale by właściwie kształtowała system prawny i stosunki społeczne, musi być dojrzałe społeczeństwo i dojrzała demokracja.

Każda konstytucja z natury rzeczy musi być tworem ogólnym. - Nasza w zakresie ochrony praw jednostki nie odbiega od zachodnioeuropejskich - mówi prof. Andrzej Zoll, były prezes Trybunału Konstytucyjnego. Prof. Tuleja dodaje, że katalog praw człowieka jest dobrze ujęty, ale zauważa ważną potrzebę zmiany z punktu widzenia każdego z nas: - Chodzi o to, by prawa, które daje nam konstytucja, były szeroko stosowane w sądach i urzędach. By konstytucja zaczęła do tych instytucji przenikać, a pracujący tam ludzie umieli z niej korzystać.

Dostrzega również inną lukę, którą należy usunąć. Rzecz w tym, że konstytucja daje nam prawo do sądów w zwykłych sprawach. Gdy zaś naruszenie praw wynika z ustaw, musimy bronić się, kierując skargę do Trybunału Konstytucyjnego: - Istnieje jednak cała masa takich spraw, które są jakby pośrodku, co oznacza, że wtedy nie uzyskujemy ani ochrony w sądzie, ani w trybunale.

Umocnić samorządy

Prof. Tuleja uważa, że konstytucja powinna tak zostać zmieniona, by gwarantować samorządom możliwość tworzenia silnych regionów. Obecnie nie są one w stanie przeciwstawić się władzy centralnej, jeśli w grę wchodzi konflikt interesów. Konstytucja nie gwarantuje też samorządom możliwości uzyskania odpowiednich pieniędzy na wykonywanie zadań, które narzuca im władza centralna.

Rozdział europejski

Prof. Sławomir Dudzik z Katedry Prawa Europejskiego UJ apeluje o staranne przygotowanie rozdziału dotyczącego UE: - To jest zadanie palące.

Identyczne stanowisko zajmują prof. Tuleja i prof. Zoll. Rozdział europejski znajduje się m.in. w konstytucji niemieckiej, francuskiej, austriackiej czy węgierskiej.

Prof. Dudzik przekonuje, że konstytucja powinna zobowiązywać władze państwowe do aktywności i współdziałania na forum UE. Ale musi w niej też znaleźć się zapis o zachowaniu tożsamości konstytucyjnej Polski, respektowaniu podstawowych zasad porządku konstytucyjnego RP, jak rządów prawa czy praw człowieka. Chciałby do konstytucji dopisać przepisy, które zwiększałyby rolę polskiego parlamentu w sprawach europejskich. Podkreśla, że w Brukseli zapadają ważne decyzje, wpływające na nasze codzienne życie, a są one wprowadzane przez rząd bez zgody Sejmu. Podobnie jest przy obsadzie kluczowych stanowisk, np. komisarza UE.

Jak wyjść z Unii?

- Konstytucja powinna też jasno określać możliwości wystąpienia Polski z UE - twierdzi prof. Sławomir Dudzik. Dzisiaj wystąpienie naszego kraju z Unii wymaga ustawy, ale nie wiadomo, w jaki sposób ma być ona przyjęta. - Mogę sobie wyobrazić, że będzie to ustawa zwykła, czyli przyjęta zwykłą większością głosów - straszy prof. Dudzik. Przekonuje, że wystąpienie z UE powinno być uchwalone większością co najmniej dwóch trzecich posłów.

Sprawa euro

Znawcy konstytucji są zgodni, że musimy w niej zapisać przepisy dotyczące przyjęcia Polski do strefy euro, do czego zobowiązuje nas prawo unijne. - To uregulowanie wydaje mi się konieczne, bo integracja strefy euro postępuje, co mocno wpływa na interesy Polski w UE - przekonuje prof. Dudzik. - Moment wejścia do strefy wybiorą natomiast ekonomiści i politycy.

Model władzy

Od lat trwa dyskusja nad modelem sprawowania władzy w Polsce. Prof. Antoni Dudek, politolog z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, obecne uregulowania uważa za patologiczne. - Mamy dwuwładzę - mówi prof. Dudek. - To, że obecny prezydent nie ingeruje w prace rządu, nie może nas zadowalać. Kolejny może przywrócić szkodzącą krajowi i obywatelom walkę o panowanie. Powinniśmy całą władzę powierzyć albo prezydentowi, albo rządowi.

Z kolei prof. Piotr Tuleja obecny system parlamentarno-gabinetowy, czyli władzę sprawowaną przez rząd z poparciem większości Sejmu, którą prezydent może kontrolować, ocenia jako naturalny dla polskiej tradycji parlamentarnej. - System prezydencki jest jej obcy - twierdzi. - Jego przyjęcie nie skończyłoby się dobrze.

Od dawna toczy się spór o potrzebę istnienia Senatu lub jego kształt, a także o liczbę posłów. Wszyscy chcą, by było ich mniej, a zapomina się, że tradycją polskiego parlamentu są intensywne prace komisji sejmowych, nadzwyczajnych, a nawet śledczych. Uszczuplenie obecnego składu Sejmu musiałoby odbić się na jakości pracy tychże komisji. Ponadto oszczędności ze zmniejszenia liczby posłów byłyby niewielkie dla budżetu państwa.

Wielu znawców twierdzi natomiast, że jeżeli pozostaniemy przy obecnych kompetencjach prezydenta, to powinien być on wybierany przez Zgromadzenie Narodowe lub jakiś szerszy czynnik społeczny, np. parlament plus radnych sejmików wojewódzkich i powiatowych.

Obecna konstytucja liczy 243 artykuły i jest najobszerniejsza z siedmiu, które w Polsce obowiązywały. Znawcy postulują wprowadzenie kolejnych artykułów, a nawet całego rozdziału regulującego relacje z UE.

W zamian namawiają do usunięcia zbędnych, np. wykreślenia Rady Bezpieczeństwa Narodowego jako doradczego organu prezydenta, czy Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Konstytucja powinna być tak napisana, by była zrozumiała dla wszystkich. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że absolutna jasność i zrozumiałość prawa jest ideałem niemożliwym do osiągnięcia.