Jako archeolog spełnia dziecięce marzenia o szukaniu skarbów

Eligiusz Dworaczyński podczas prac wykopaliskowych na Rynku w Pilźnie. Wcześniej nadzorował podobne badania m.in. w Tarnowie, Brzesku, Bochni i Wojniczu. Zawsze życzliwy, posiadający dużą wiedzę o historii regionu, którą chętnie się dzieli, kiedy tylko ktoś zapyta. FOT. ARCHIWUM

TARNÓW. Tropienie śladów przeszłości to dla Eligiusza Dworaczyńskiego nie tyle zawód, co pasja życia. Związany z Tarnowem od 35 lat przebadał miasto i region. Pracował też w Iraku i Algierii.

Jako dziecko chciał zostać marynarzem albo poszukiwaczem skarbów. W 1965 roku wyjechał z Katowic do Krakowa i rozpoczął studia w Instytucie Archeologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, spełniając po części marzenia z dzieciństwa.

- Wówczas był to kierunek niemodny, który nie gwarantował pracy. Archeologia traktowana była jak przysłowiowa kula u nogi, jako zajęcie dla pasjonatów, a nie jako zawód, z którego można wyżyć - opowiada.

Los był jednak dla niego przychylny. Kiedy kończył studia w Pracowniach Konserwacji Zabytków utworzony został akurat dodatkowy dział rozszerzający zakres prac o zadania archeolo-giczno-konserwatorskie. Szybko znalazł pracę, a pierwszy rok - po odebraniu dyplomu - spędził w Sandomierzu.

Kolejne sześć lat stanowiły badania na zamku w Wiśniczu, gdzie poznał żonę Barbarę, obecnie cenionego konserwatora dzieł sztuki.

W 1977 roku zaproponowano mu objęcie placówki archeologa w Gdańsku.

- Byłem skłonny tam pojechać. Kreśliłem już szerokie plany, jak sobie tam ułożę życie. Moi przełożeni z PKZ w Krakowie nie chcieli mnie jednak puścić i zaoferowali mi w zamian kierowanie nowo utworzoną placówką w Tarnowie - opowiada. Jego zadaniem było skompletować zespół fachowców, który zajmie się przebadaniem ogromnego obszaru byłego województwa tarnowskiego. Pierwszym, którego udało mu się "pozyskać" był Andrzej Szpunar - obecnie dyrektor Muzeum Okręgowego, kolejnymi: Jerzy Okoński i Andrzej Cetera. We czwórkę pracowali do połowy lat 90.

Najpoważniejszymi dokonaniami zespołu tarnowskich archeologów z tego okresu były szeroko zakrojone badania na Górze św. Marcina, w Zawadzie koło Dębicy, Nowym Wiśni-czu, Bochni i Wojniczu. Mnóstwo czasu zajęło także realizowanie założeń Archeologicznego Zdjęcia Polski, w ramach którego wykonany został szczegółowy wykaz archeologicznych stanowisk w regionie tarnowskim. Kompletnie przebadany został także teren od Zgłobic do Ładnej wzdłuż trasy obwodnicy Tarnowa.

Na zagranicznę ekspedycję Eligiusz Dworaczyński po raz pierwszy wyjechał w latach 70. - do Iraku.

- Polscy archeolodzy prowadzili akurat prace przy piramidach w Egipcie. Wstępnie i ja miałem tam pojechać. Opracowałem nawet projekt rekonstrukcji miasta umarłych przy kompleksie Hermopolis Magna. Niespodziewanie jednak odwołano tę misję, a mnie skierowano do Iraku - opowiada. W ramach stażu finansowanego przez iracki rząd miał zapoznać się z całym bogactwem pozostałości zabytków Mezopotamii. Jego badania miały dać podstawę do szerszej misji polskich archeologów na tym terenie. Niestety cały program przerwała wojna z Iranem.

W 1983 roku po raz pierwszy wyjechał do Algierii. Kierował badaniami w mieście Kalat-Bani-Hammad, o takim znaczeniu kulturowo-historycznym, jakie ma dla nas Biskupin. Stare miasta to jeden wielki zabytek pod zwałami ziemi.

- To ogromne gruzowisko i prawdziwy raj dla archeologów. Aby to wszystko przebadać nie starczyłoby czasu do emerytury - wspomina. Z Algierii, podobnie jak z Iraku, musiał się jednak ewakuować z powodu zamieszek, które przybrały na sile pod koniec lat 80.
Do Algierii wrócił wraz z delegacją rządową Bronisława Geremka, do której został zaproszony jako jedyny przedstawiciel branży archeologiczno-konserwatorskiej. Potem był tam jeszcze dwukrotnie sprawując pieczę m.in. nad pracami badawczymi prowadzonymi przez międzynarodowy zespół w cytadeli w Algierze.

Przez rok pracował także w Kairze (Egipt) oraz badał zespół staromiejski w niemieckim Dusseldorfie. W Niemczech realizował także kontrakty związane z renowacją zabytkowych kamienic w Lipsku i Hannowerze.

Każde odkrycie, każdy relikt przeszłości są dla niego w danym momencie najważniejsze. Na równi stawia odnalezione resztki grobów całopalnych liczące kilka tysięcy lat oraz ceramikę z XIX wieku. Z każdym z tych wykopalisk wiąże się bowiem jakaś historia, którą stara się możliwie najpełniej wyjaśnić i uzasadnić.

- Zawód archeologa jest nieprzewidywalny. Kiedy wbijam łopatę w ziemię, nigdy nie wiem, co tak naprawdę wykopię z ziemi - przyznaje.

Takim zaskoczeniem dla niego były na przykład odnalezione podczas wykopalisk na Burku pozostałości po nieistniejącym już kościółku św. Ducha - kamienna chrzcielnica i fundamenty dzwonnicy oraz garnek z kosztownościami, na który natrafiono przy pozostałościach ratusza na Rynku w Pilźnie.

- Szczerze mówiąc wolę pracować przy obiektach, które są odsłonięte i po zakończonych pracach badawczych i konserwatorskich intrygują i cieszą oko osób, które je oglądają. To, co odkopujemy w ziemi, zazwyczaj po sfotografowaniu i opisaniu na nowo jest przysypywane i ludzie szybko o tym zapominają - mówi. Tak stało się m.in. z odkopanymi ponad dziesięć lat temu w Tarnowie bardzo dobrze zachowanymi pozostałościami murów obronnych i bastei w rejonie placu Morawskiego.

- Tarnów do tej pory nie został dokładnie przebadany archeologicznie. Wciąż niedokończone są między innymi badania na Górze św. Marcina, które z braku pieniędzy trzeba było przerwać w latach 80-tych. Ziemia wciąż kryje tu mnóstwo tajemnic, na które natrafiamy przy okazji różnego rodzaju inwestycji i robót ziemnych. Jeśli nie doprowadzimy ich do końca, nasza wiedza o historii miasta będzie nadal niepełna i w dużej mierze oparta jedynie na domysłach - zauważa Eligiusz Dworaczyński, który miał spory udział w odtworzeniu zamku Tropsztyn w Wytrzyszczce koło Czchowa, a teraz nadzoruje podobne prace w Rytrze.

Paweł Chwał