Jaskra

W krajach rozwiniętych jaskra wysuwa się na pierwsze miejsce wśród przyczyn ślepoty. Choroba ta wykazuje bardzo duży związek z wiekiem. Jaskra prosta występuje w 0,2 proc. populacji osób do 55. roku życia. Odsetek ten wzrasta 10–krotnie po 70. i 20–krotnie po 80. roku życia. Jaskra to schorzenie polegające na podniesieniu ciśnienia wewnątrzgałkowego. W wyniku stale utrzymującego się podwyższonego ciśnienia śródgałkowego zanikają nerwy siatkówki i postępują ubytki pola widzenia – aż do zupełnej utraty wzroku.

Ciśnienie wewnątrzgałkowe zależy od równowagi pomiędzy produkcją cieczy wodnistej a jej odpływem z gałki ocznej do krwioobiegu. Rolą cieczy wodnistej jest dostarczanie substancji odżywczych dla struktur oka pozbawionych własnych naczyń krwionośnych, jak soczewka czy rogówka.

Początkowo powiększa się plamka ślepa siatkówki. Następnie pojawiają się mroczki w górnej lub dolnej części pola widzenia, które stopniowo zlewają się ze sobą. Są to ciemne plamki skaczące przed oczami. W następnym okresie następuje zacieśnienie pola widzenia chorego oka od strony nosowej. Chory po prostu nie widzi rzeczy po bokach, które dawniej by zauważył. W ostatnim stadium powstają dwie wyspy widzenia w centrum i w polu skroniowym. Oznacza to, że widzi się wąziutki pasek przed sobą. Najdłużej, szczątkowe fragmenty widzenia, utrzymują się właśnie od strony skroni. Zupełny zanik widzenia zwany jest jaskra dokonaną.

Jaskra pierwotna jest najczęściej występująca formą choroby. Jej przyczyny nie są znane. Podwyższone ciśnienie gałkowe jest wynikiem zaburzenia odpływu cieczy wodnistej. Przy braku leczenia prowadzi do ślepoty. Jest to choroba przebiegająca podstępnie. Początkowo objawy są bowiem trudne do uchwycenia. Okres podwyższonego ciśnienia może trwać wiele lat, zanim zaczną rozwijać się pierwsze symptomy choroby. Ciśnienie śródgałkowe wzrasta powoli, przeważnie nie występują bóle oka. Mimo że jaskra pierwotna występuje zazwyczaj w obu oczach, to jej rozwój może być nierównomierny i nawet znaczne ubytki pola widzenia mogą być niwelowane przez nakładanie się na ten obszar pola widzenia drugiego oka. Ten pozorny brak objawów powoduje, że jaskra bywa rozpoznawana w późnym stadium.  
Najważniejszym badaniem służącym do wykrywania jaskry jest pomiar ciśnienia węwnątrzgałkowego. Wykrycie ciśnienia ponad granice statystycznej normy (24–26 mm Hg) nie jest jednoznaczne z wykryciem jaskry, gdyż tolerancja podwyższonego ciśnienia jest różna. Podobnie stwierdzenie ciśnienia w granicach normy, przy stwierdzonych symptomach jaskry nie świadczy o braku choroby, gdyż istnieje dobowy cykl zmian ciśnienia – najwyższe jest wcześnie rano.
Leczenie w każdym przypadku musi być rozważane i stosowane indywidualnie. Podwyższone ciśnienie może latami nie powodować zmian w nerwie wzrokowym. Leczenie wprowadza się obowiązkowo po stwierdzeniu pierwszych objawów. Ma ono na celu utrzymanie prawidłowego ciśnienia wewnatrzgałkowego przez 24 godziny na dobę.

Większe niż przeciętnie ryzyko jaskry istnieje u osób obciążonych rodzinnie, chorych na cukrzycę i choroby układu krążenia.
Jaskra ostra występuje pod postacią nagłego ataku, spowodowanego gwałtownym wzrostem ciśnienia wewnątrzgałkowego i zamknięciem drogi odpływu cieczy wodnistej. Pierwotną przyczyną jest najczęściej blok źreniczny, czyli gwałtowne zahamowanie przepływu cieczy wodnistej z tylnej komory do przedniej przez otwór źreniczny i wtórne zamknięcie przez nasadę tęczówki kąta przesączania.

Objawy ataku ostrej jaskry:

- gałka oczna twarda jak kamień (ciśnienie powyżej 60 mm Hg)
- silny ból oka i głowy, nudności i wymioty
- zamglenie pola widzenia, pojawienie się tęczowych kół dookoła źródła światła
- przekrwienie gałki ocznej
- zmętnienie rogówki
- poszerzenie i pionowo–owalne zniekształcenie źrenicy.

Jeżeli wystąpią powyższe objawy, należy natychmiast udać się do lekarza. Tylko szybka interwencja okulisty może ochronić wewnątrzgałkową część nerwu wzrokowego przed nieodwracalnymi zmianami, powstającymi w wyniku przedłużającego się niedokrwienia i ucisku. Szczególnym i charakterystycznym dla ostrej jaskry objawem jest bardzo twarda gałka oczna. Lekarz pierwszego kontaktu, w celu umożliwienia odpływu cieczy wodnistej podać powinien pilokarpinę, a w celu zmniejszania wydzielania – acetazolamid, a następnie skierować pacjenta na oddział okulistyczny.

Jaskra wtórna to choroba, w której wzrost ciśnienia wewnatrzgałkowego spowodowany jest zaburzeniami pojawiającymi się jako następstwo innych chorób oka lub czynników zewnętrznych takich jak: urazy, guzy, stosowanie niektórych kortykosteroidów  u osób predysponowanych i inne.
Generalnie, leczenie jaskry obejmuje leczenie farmakologiczne (leki miejscowe i leki ogólne), leczenie operacyjne i leczenie za pomocą lasera. Leczenie laserem (za pomocą lasera neodymowego YAG) stosuje się najczęściej w jaskrze z wąskim zamykającym się kątem przesączania, przecinając tęczówkę w oku chorym. W jaskrze z otwartym kątem przesączania skuteczność zabiegów laserowych jest już znacznie gorsza.
Zabiegi chirurgiczne w jaskrze to wycięcie tęczówki w jaskrze z zamykającym się kątem lub najbardziej popularny zabieg, tzw. trabeculectomia – gdzie wycina się elementy tkanek w kącie przesączania. Zabiegi te charakteryzują się dużą skutecznością.