Jeśli nie masz dziecka, napisz testament

PRAWO. Postępowania spadkowe są często koszmarem. Boleśnie przeżywają je głównie osoby starsze.

Wdowiec był przekonany, że siostry żony po rozprawie "spiszą się na niego" i będzie nadal właścicielem całego mieszkania. Szwagierki stwierdziły jednak, iż skoro prawo przewiduje, że należy im się po 30 tys. zł, to się należy. Ostatecznie kobiety zgodziły się dostać połowę kwoty. 80-latek, by je spłacić, musiał sprzedać pamiątki po żonie i zlikwidować oszczędności.

Takie historie zdarzają się często. - Najtrudniejsze są sytuacje, gdy małżonkowie nie mają dzieci. Wówczas po śmierci męża lub żony wraz ze współmałżonkiem, który pozostaje, majątek z ustawy dziedziczą krewni zmarłego, czyli rodzice, o ile żyją, oraz rodzeństwo, a w razie jego braku zstępni rodzeństwa: bratankowie czy siostrzenice - mówi notariusz Joanna Greguła, prezes Rady Izby Notarialnej w Krakowie.

Często postępowania spadkowe są koszmarem. Boleśnie przeżywają je głównie osoby starsze, szczególnie gdy w grę wchodzi konieczność spłacania rodziny współmałżonka, z którą nie zawsze łączą ich silne więzy.

- Jeżeli relacje rodzinne są dobre, wówczas można dokonać umownego działu spadku. Rodzeństwo czy jego dzieci mogą scedować majątek na współmałżonka w drodze umowy notarialnej. Jeżeli tej dobrej woli zabraknie, trzeba przeprowadzić postępowania sądowe. Wtedy starsza osoba, by wystąpić o dział spadku, będzie musiała prawdopodobnie skorzystać z odpłatnej pomocy prawnej adwokata i przejść często stresujące i długotrwałe postępowanie sądowe - mówi Joanna Greguła.

W większości przypadków sąd przyznaje prawo do majątku współwłaścicielowi dysponującemu większością udziałów, ale za spłatą pozostałych współspadkobierców. Tego typu sytuacji można byłoby uniknąć, gdyby małżonkowie, którzy nie mają dzieci, wcześniej pomyśleli o tym, kto powinien odziedziczyć po nich dom, mieszkanie czy samochód.

- Z mojej długoletniej praktyki zawodowej wynika, że dość skomplikowane przepisy prawa spadkowego w tej sytuacji nie są naszym klientom dobrze znane. Współmałżonkowie niemający dzieci powinni skorzystać z porady notariusza lub innego prawnika, który dokładnie wyjaśni im różnice między dziedziczeniem z ustawy i z testamentu oraz określi krąg spadkobierców ustawowych w przypadku śmierci jednego z małżonków. Myślę, że po dokładnym przeanalizowaniu sytuacji można zaproponować im podpisanie testamentów wzajemnych - mówi Joanna Greguła. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy małżonkowie mają majątek wspólny i chcą, aby współmałżonek bez ograniczeń dysponował nim do końca życia.

W testamencie można także skorzystać z możliwości tzw. podstawienia. Jeśli wskazany spadkobierca nie będzie mógł lub nie będzie chciał dziedziczyć, to w jego miejsce wchodzą od razu wskazani przez testatora inni spadkobiercy.

Po śmierci bliskiego, kiedy inni chętnie wyciągają rękę po spadek, okazuje się, że sporządzenie testamentu mogłoby zapobiec rodzinnym konfliktom i kłótniom

Obecnie zmieniły się przepisy dotyczące przeprowadzania postępowania spadkowego. Może się ono toczyć nie tylko przed sądem, ale także przed notariuszem. W tym drugim przypadku tylko wtedy, kiedy między spadkobiercami nie ma sporu.

- Wprowadzenie poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem jest między innymi rezultatem prac ustawodawczych zainicjowanych przez samorząd notarialny. W sytuacji, gdy między spadkobiercami nie ma sporu i chcą załatwić sprawę spadkową szybko i sprawnie, nie jest konieczna rozprawa sądowa, a wystarczy podpisać odpowiednie dokumenty u notariusza. Sporządza on protokół dziedziczenia, który podpisują wszyscy spadkobiercy ustawowi i testamentowi oraz wydaje akt poświadczenia dziedziczenia. Zastępuje on postanowienie spadkowe i jest umieszczany w informatycznym rejestrze prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną w Warszawie, do której dostęp ma każdy notariusz. Dlatego jeśli nie ma sporów między współspadkobiercami, nie ma potrzeby wybierania się do sądu - wyjaśnia prezes Joanna Greguła.

Jeśli zmarły nie sporządził testamentu mamy do czynienia z tzw. dziedziczeniem z ustawy. Krąg spadkobierców jest określony w kodeksie cywilnym. Sprawa jest prosta, gdy rodzina ma dzieci, czy wnuki. Gorzej jest w sytuacji małżeństw bezdzietnych.

- Często spotykamy się na przykład z taką sytuacją: małżonkowie wspólnie kupili mieszkanie i figurują jako współwłaściciele. Umiera jeden z nich. Jeżeli ten, który pozostaje przy życiu, nie odziedziczył na podstawie testamentu przypadającej mu części majątku współmałżonka, to, gdy testamentu nie było, dziedziczy on wraz z rodziną zmarłego współmałżonka: rodzicami, braćmi, siostrami, bratankami, siostrzeńcami. Gdyby mąż i żona podpisali testamenty, w których wzajemnie ustanowili się spadkobiercami, sytuacja wyglądałaby inaczej - wyjaśnia Joanna Greguła.

O możliwości sporządzenia testamentu wzajemnego powinni pomyśleć nie tylko bezdzietni małżonkowie w podeszłym wieku, ale również i młodzi, którzy jeszcze nie mają dzieci, bo życie, niestety, płata różne figle.

Anna i Tomasz byli młodym małżeństwem. Nie mieli jeszcze dzieci. Prowadzili firmę, spłacali kredyt mieszkaniowy. Nagle w wypadku zginął mąż, nie sporządzając wcześniej żadnego testamentu. Pani Anna została sama. Jednak tym, czego zdążyli się dorobić, będzie musiała się podzielić z teściami i rodzeństwem męża.

Tego typu niezręcznych i często nieprzyjemnych sytuacji można by było uniknąć, gdyby współmałżonkowie pomyśleli o sporządzeniu testamentu, najlepiej u notariusza. Zdarza się bowiem, że ktoś go napisze, schowa i nikogo nie poinformuje o istnieniu tego dokumentu. Czasami może się on znaleźć dopiero kilkanaście lat po śmierci danej osoby.

Jeśli spisze się go w kancelarii notarialnej, będzie w niej przechowywany przez 10 lat, a później trafi do sądu.

Obecnie w Krajowej Radzie Notarialnej trwają intensywne prace mające na celu stworzenie rejestru testamentów. Rejestry takie z powodzeniem funkcjonują już w wielu krajach. Umożliwia to szybkie sprawdzenie, czy i gdzie osoba zmarła pozostawiła testament.

- Wyobraźmy sobie sytuację, że pewna starsza pani, stale zamieszkała w Warszawie, jedzie do sanatorium do Buska. Tam postanawia pójść do notariusza. Sporządza testament, ale nikomu o tym nie mówi. Umiera. Nikt z rodziny nie ma pojęcia o istnieniu tego dokumentu. W momencie, kiedy powstanie rejestr testamentów, będzie można szybko uzyskać informację, gdzie został sporządzony i jest przechowywany testament - zaznacza prezes Greguła.

Często przy podziale majątku spadkowego między spadkobiercami rozgrywają się dramaty. Na dźwięk słowa "spadek" mało kto jest tak wspaniałomyślny, by się go zrzec na korzyść innego spadkobiercy, np. na współmałżonka osoby zmarłej. Postępowania spadkowe często są powodem konfliktów, które potrafią skłócić rodziny na lata. Dlatego, szczególnie małżonkowie, którzy nie mają dzieci lub mają je z pierwszych związków, powinni rozważyć sporządzenie testamentu.

Magdalena Uchto

[email protected]

Rodzaje testamentów

Forma: TESTAMENT WŁASNORĘCZNY.

Dokument musi być w całości własnoręcznie napisany, opatrzony datą i własnoręcznym podpisem. W jego treści konieczne jest wskazanie osoby lub osób powołanych do spadku. Testament napisany na komputerze lub maszynie jest nieważny (nawet jeśli jest podpisany własnoręcznie) i nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

TESTAMENT NOTARIALNY.

Notariusz przygotowuje i formułuje treść testamentu w formie aktu notarialnego, który podpisuje testator. Notariusz gwarantuje zachowanie treści testamentu w tajemnicy. Jest bezstronny.

WAŻNOŚĆ.

Testament zawsze można odwołać lub zmienić. Każdy następny anuluje poprzedni.

CENA.

U notariusza za testament ustanawiający spadkobierców zapłacimy wraz z wypisem około 70 zł (jeżeli zawiera dodatkowo zapisy testamentowe - nieco drożej).

ZAPIS TESTAMENTOWY.

Dokonuje się go w sytuacji, kiedy sporządzający go chce przekazać konkretną część majątku danej osobie i wobec tego zobowiązuje spadkobiercę do jego wykonania. W Polsce nie ma tzw. testamentów działowych; testament określa jedynie krąg spadkobierców, czyli kto dziedziczy, a nie jakie składniki majątku. Jeżeli chcemy konkretny majątek komuś przeznaczyć, to wówczas należy skorzystać z formy zapisu testamentowego.