Judaszowi należało się mocne lanie

Mokre brzozowe witki musiały ciąć mocno, bo kukła Judasza aż uginała się od razów. Najmłodsi mieszkańcy os. Bogucice karali apostoła, który wydał Chrystusa na śmierć, m.in. za: złe oceny w szkole, niechęć do odrabiania lekcji i sprzątania swego pokoju oraz ... bicie kolegów. - Za to, że przewróciłem się na beton! - oświadczył kilkulatek, gdy wreszcie dopchał się do obleganego przez uczestników spotkania Judasza.

- Teraz Judasz płaci za wszystkie grzechy... Kiedyś z taką kukłą Judasza wykonaną najczęściej ze słomy obchodzono wszystkie gospodarstwa na wsi i każdy mieszkaniec mógł ją obić. W niektórych regionach kukła była potem palona - wyjaśniała Ewa Wesołowska, która wraz z Anną Glass i Wiolettą Mardyłą przygotowała bogucicką prezentację dawnych wielkanocnych zwyczajów ludowych.

Ukarać śledzia!

Bicie i palenie Judasza odbywało zazwyczaj w Wielki Czwartek, ale w niektórych rejonach zwyczaj ten kultywowano już w Wielką Środę lub dopiero w Wielki Piątek. Natomiast dzień później w wielu wsiach można było usłyszeć okrzyki "Ukarać śledzia!". To również jeden z wielkanocnych zwyczajów, który odszedł dziś w zapomnienie.

- Kiedyś uważano, że "winnym" 40-dniowego postu jest śledź. Dlaczego? Bo huczne obchody końca karnawału, odbywające się dzień przed środą popielcową zwano często "śledziówką" - mówiła Ewa Wesołowska.

Jest też nieco inna wersja genezy tego zwyczaju. W czasach, gdy Wielkiego Postu przestrzegano rygorystycznie - nie jedzono w tym czasie nie tylko mięsa i tłuszczów roślinnych, ale także nabiału i cukru - podstawą postnych posiłków były żur i śledzie. Dlatego kiedy post dobiegał końca organizowano w Wielki Piątek wieczorem lub rano w Wielką Sobotę - pogrzeb żuru i śledzia, będący symboliczną zemstą na uprzykrzonym postnym jadle.

"Wynoszeniu z domu śledzia i żuru towarzyszyły żartobliwe przyśpiewki i okrzyki. Śledzia - niekiedy wyciętego z drewna lub tektury, wiązano na grubym powrozie i wieszano na wierzbie nad drogą. Natomiast garnek z żurem zakopywano w ziemi lub wylewano. W regionie krakowskiem dodatkowo zakopywano garnek z popiołem, co oznaczało koniec pokuty".
W Bogucicach tradycji stało się zadość: śledź zawisł na drzewie, przy którym wylano również cały gar postnego żuru.

Kropla na szczęście

Wielkanocny Poniedziałek to dziś przede wszystkim "Lany Poniedziałek", który często obchodzony jest z nadmiernym entuzjazmem. - Kiedyś było to chłostanie - przede wszystkim dziewcząt - mokrymi gałązkami. A panna, która w tym dniu nie została oblana wodą, mogła pożegnać się z szybkim zamążpójściem - suche ubranie oznaczało bowiem brak powodzenia u płci przeciwnej - opowiadała Ewa Wesołowska. I dodała: - Jest też powiedzenie związane ze śmingusem dyngusem: "Komu kropla za kołnierz nie upadnie , temu nieszczęście na głowę spadnie".

Według etnografów - śmigus i dyngus przez długi czas były odrębnymi obyczajami. Śmigus polegał głównie na symbolicznym biciu witkami wierzby lub palmami po nogach i oblewaniu się zimną wodą, co było symbolem wiosennego oczyszczenia z brudu i chorób. Natomiast dyngus wywodził się od wiosennego zwyczaju - zwanego też dyngusowaniem - składania wizyt u znajomych i rodziny połączonych ze poczęstunkiem, a często także podarunkiem (np. zaopatrzeniem w żywność na drogę).

Z kogutkiem - dla Kuby

Młodzieńcy spędzali czas na "chodzeniu z kogutkiem", czyli drewnianym kogutem na kółkach, zaś dziewczęta na "chodzeniu z gaikiem", a więc drzewkiem przystrojonym wstążkami i kolorowymi kwiatami. Z symbolami wiosny i witalności odwiedzano domy, gdzie śpiewano piosenki i recytowano zabawne wierszyki, oczekując za to nagrody (np. smakołyków). Tak spędzano kiedyś Wielkanocny Poniedziałek.
Podczas boguckickiej prezentacji wielkanocnych zwyczajów "chodzenie z kogutkiem" miało także wymiar charytatywny. Zbierano w ten sposób fundusze dla chorego, kilkuletniego Kuby.

- Prezentację dawnych tradycji zorganizowaliśmy po raz pierwszy, ale na pewno nie ostatni. Chcemy kultywować zwyczaje naszych przodków, bo to rzecz bezcenna. Dlatego pokazy ludowych zwyczajów i obrzędów związanych z porami roku i świętami będą odbywać się u nas już regularnie - zapowiada Jan Murzyn z Rady Osiedla Bogucice.

Nadchodzi siuda Baba

Od kilku lat w wielkanocny poniedziałek historię usmolonej sadzą postaci, która raz w roku wymyka się ze świątyni w Lednicy Górnej, by znaleźć swą następczynię, prezentują w centrum Wieliczki członkowie Zespołu Regionalnego Mietniowiacy. Obrzęd, który kiedyś kultywowany był zapewne w wielu miejscowościach Małopolski, a dziś żywy jest tylko w okolicach Wieliczki, stał się swoistym znakiem firmowym tego rejonu. Artystyczna prezentacja historii strażniczki ognia z lednickiej świątyni z każdym rokiem gromadzi większą publiczność.

Spektakl o Siudej Babie (w tę rolę wciela się zawsze mężczyzna) oglądają nie tylko mieszkańcy Wieliczki, ale i Krakowa, a także wielu zagranicznych turystów, dla których jest to gratka niebywała. Przyciąga ich zapewne nie tylko oryginalność pokazu, ale i możliwość bycia naznaczonym przez Siudą sadzą. Choć to paskuda, ci którym udzieli ona swej uwagi, liczyć mogą na rok szczęścia i pomyślności. Tak przynajmniej głosi legenda...

Plenerowy spektakl o kapłance z Lednicy Górnej w wykonaniu Mietniowiaków rozpocznie się 21 kwietnia o godz. 12.15 na placu przy kościele św. Klemensa.