Kipi kasza. Kilka zaskoczeń i stały punkt programu

Autorzy filmu, idąc za obietnicą złożoną mieszkańcom Grodna w roku 1941 przez generała Władysława Sikorskiego, umiejscowili swoją opowieść o pięćset kilometrów na północ od Lwowa i przesunęli w czasie o ponad dwadzieścia lat. Sikorski podobno, w rozmowie z ocalałymi obrońcami Grodna, żołnierzami Armii Polskiej w ZSRR, miał im obiecać: „Jesteście nowymi Orlętami. Postaram się, żeby wasze miasto otrzymało Virtuti Militari i tytuł zawsze wiernego".

Generalska zapowiedź do dziś nie została spełniona. Nawiązali jednak do niej filmowcy, umieszczając swoją opowieść w Grodnie, w roku 1939. Nie jest to jednak jedyna niespodzianka, zaserwowana widzom. Głównymi bohaterami „Orląt” jest dwóch żydowskich braci, samotnie wychowywanych przez ubogą krawcową. Obaj są nieochrzczeni, obaj w domu rodzinnym posługują się jidysz. Młodszy z braci, zafascynowany polskością Leon, jest postacią nie schodzącą z oka kamery, przygody jego śledzimy w trakcie całego filmu. Drugi – działacz komunistyczny, bijący się z polskimi antysemitami w obronie gnębionego żydowskiego zegarmistrza, pojawia się jedynie w kluczowych momentach filmu. Konflikt pomiędzy nimi pozostanie jednak osią dramaturgiczną scenariusza, powracając w zwrotnych momentach i znajdując kulminację w dramatycznym finale opowieści.

W pierwszej, dziwnie znajomej części filmu, głównymi antagonistami dziecięcego bohatera są upokarzający go na wszelkie sposoby polscy antysemici, wśród których szczególnie odrażająco prezentują się bojówkarze ONR. Dopiero w połowie akcji miejsce czarnych charakterów zajmują wreszcie bolszewicy. Broniąc Grodna przed sowietami daje Leon dowody odwagi i poświęcenia. Jakiej odwagi wymagałoby od rodzimych filmowców opowiedzenie polskiej historii bez „programu obowiązkowego” o wszechobecnych antysemitach i brutalnych ONR- owcach? Pedagogika wstydu wciąż ma się dobrze w polskim kinie. I to akurat nie jest dla widzów zaskoczeniem.