Klejnot Pomorza

Stargardzka Brama Młyńska, zwana także Portową lub Wodną - to unikat na skalę europejską. Nie można było pod nią przejechać, a jedynie... przepłynąć.

   Oprócz imponujących umocnień chlubą tego starego grodu są również kościoły, z których jeden opisywany jest jako najpiękniejszy gotycki, ceglany kościół w Polsce, drugi zaś szczyci się drugą pod względem wysokości wieżą w kraju. Do tego dodać należy jeszcze unikatową w skali europejskiej bramę rozpiętą nad korytem rzeki i najokazalszą basztę miejską w Polsce.
   Zapewne po tym krótkim wprowadzeniu niewiele osób odpowiedziałoby na pytanie, o jakim mieście mowa. Otóż za opisem tym kryje się Stargard Szczeciński, ciągle jeszcze nieodkryty przez turystów klejnot Pomorza.

Morze Czerwone

   Już z daleka przybywających do miasta wita piękny widok potężnej wieży Kolegiaty Najświętszej Marii Panny, której towarzyszy jeszcze wyższa i smuklejsza wieża kościoła św. Jana. Panoramę uzupełniają wyłaniające się zza drzew gotyckie baszty.
   Zwiedzanie Stargardu najlepiej rozpocząć od obejścia Starego Miasta wzdłuż linii murów obronnych po szlaku turystycznym "Stargard - Klejnot Pomorza". Docenimy przy tym rozmach inwestycji, jaką było na przełomie XIII i XIV wieku opasanie murami o długości 2,2 km miasta dwukrotnie wtedy rozleglejszego od Poznania.
   Najpiękniejszy i najlepiej zachowany jest fragment obwarowań po zachodniej stronie Starego Miasta. To tu stoi, uważana za najokazalszą tego typu budowlę Polski, baszta Morze Czerwone, nazwana tak od koloru bagna przed nią się znajdującego lub - jak chce legenda - od morza przelanej tu krwi.
   Niedaleko od niej do miasta zaprasza kamienno-ceglana Brama Pyrzycka - jedna z najpiękniejszych na Pomorzu. Następna jest Baszta Tkaczy (Lodowa), która - gdyby nie baszta Morze Czerwone - byłaby najpiękniejszą w Polsce.
   Ta część stargardzkich umocnień tworzy przepiękną, unikalną w skali kraju panoramę miejskich fortyfikacji. Od wschodu Stargardu broniły nie tylko mury, z zachowaną do dziś Bramą Wałową i basztami - Białogłówką i Jeńców, ale i rzeka Ina.
   Obecnie wzdłuż rzeki biegnie urocza ścieżka spacerowa wśród posadzonej jeszcze w XIX wieku zieleni stargardzkich Plant.
   Prawdziwa perła czeka turystów na północnym odcinku miejskich umocnień. To Brama Młyńska, zwana także Portową lub Wodną - unikat na skalę europejską.
   Nie można było pod nią przejechać, a jedynie... przepłynąć, została bowiem rozpięta nad Młynówką - odnogą Iny. W ten sposób zabezpieczono dostęp do stargardzkiego portu.

Monumentalna

kolegiata

   Po zapoznaniu się z obwarowaniami czas wejść do miasta. Najpiękniejszym miejscem wewnątrz murów jest oczywiście rynek, przy którym stoi najokazalszy na Pomorzu średniowieczny ratusz z pięknym, rzeźbionym szczytem. Sąsiaduje z nim barokowy odwach - obecnie siedziba muzeum.
   Uwagę przyciąga jednak przede wszystkim najcenniejszy zabytek Pomorza Środkowego i Zachodniego
- monumentalna Kolegiata Najświętszej Marii Panny Królowej Świata. Budowę tej imponującej świątyni, reprezentującej typ hanzeatyckiej katedry, rozpoczęto w 1292 r. Od końca XIV wieku kościół rozbudowywano pod kierunkiem Henryka Brunsberga, jedynego znanego w Polsce z nazwiska architekta gotyckiego. W wyniku przebudowy świątynia stała się imponującą bazyliką, otoczoną wieńcem kaplic i zwieńczoną dwiema potężnymi wieżami. Po pożarze w 1635 r. kościół otrzymał barokowe wyposażenie wnętrza, w tym zachowane do dziś ołtarz główny i ambonę.
   Na początku XIX wieku przeprowadzono regotyzację wnętrza, a w sto lat później kolejny remont. W wyniku działań wojennych kościół został uszkodzony, zdemolowaniu uległo wnętrze. Aż do konsekracji przez kardynała Wyszyńskiego w 1957 r. w świątyni mieścił się magazyn zboża. W 1982 r. ten wspaniały zabytek został umieszczony w ewidencji zabytków UNESCO.

Wysoka i smukła

   Drugą ze średniowiecznych stargardzkich świątyń jest pojoannicki kościół św. Jana w stylu późnogotyckim. Jego wieża, podniesiona pod koniec XIX wieku, jest drugą co do wysokości w Polsce, po kościele w Świdnicy.
   Do innych cennych zabytków miasta należą Kamienica Protzena (Stary Dom) pochodząca z II ćwierci XV wieku, będąca jedną z najpiękniejszych późnogotyckich budowli w Polsce, arsenał miejski z 1500 r., XVI-wieczny Dom Kletzina (Rohlendera) czy spichlerz, dawny królewski magazyn solny. Stargard - klejnot Pomorza - zaprasza...
JAKUB TACZANOWSKI
Fot. autor

INFORMACJE PRAKTYCZNE

Dojazd
   KOLEJĄ: z Krakowa kursują bezpośrednie pociągi pospieszne i Tanich Linii Kolejowych przez Stargard do Szczecina i Świnoujścia; dworzec PKP znajduje się bardzo blisko Starego Miasta.
   SAMOCHODEM: najwygodniejsza droga przez Katowice, Wrocław, Zieloną Górę, Gorzów Wielkopolski i Pyrzyce.
   INFORMACJA TURYSTYCZNA jest w ratuszu (Rynek Staromiejski 4) tel. (091) 578-54-66; można tam kupić m.in. widokówki, plan miasta i przydatny miniprzewodnik z planem Starego Miasta i opisem najważniejszych zabytków.

NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA W HISTORII MIASTA

IX - X wiek - powstanie grodu i portu w widłach Iny
1124 r. - pierwsza wzmianka o "castro Zitarigoroda"
1243 r. - nadanie praw miejskich magdeburskich przez księcia Barnima I
1292 r. - Stargard otrzymuje prawa lubeckie
1367 r. - miasto członkiem Hanzy
1409 r. - Stargard miastem - republiką
1535 r. - prawie całkowite zniszczenie miasta przez pożar
1701 r. - włączenie miasta do Prus
1772 r. - pierwszy teatr
1782 r. - pierwsza manufaktura
1846 r. - uruchomienie linii kolejowej do Szczecina
1899 r. - uruchomienie elektrowni
5 marca 1945 r. - wyzwolenie Stargardu przez wojska I Frontu Białoruskiego; podczas działań wojennych miasto zostało zniszczone w około 70 proc., a Stare Miasto niemal całkowicie
1960 r. - początek odbudowy Starego Miasta
1961 r. - zakończenie odbudowy ratusza i kościoła Mariackiego
1993 r. - obchody 700-lecia miasta