Konklawe - akt najczcigodniejszy

12 marca 2013 * Przez większość dziejów Kościoła wybór papieży miał inny przebieg niż ten, który znamy * Choć izolowanie się kardynałów od świata zewnętrznego ma długą tradycję

Wybory papieży, zarówno przed, jak i po powstaniu instytucji konklawe, często miały niezwykle burzliwy i tajemniczy przebieg, choć nie brakowało spokojnych elekcji. Wśród około 300 wyborów papieża, uwzględniając prawomocne i bezprawne (antypapieży), jedynie mniej niż tuzin zakończyło się tak, jak przewidywano w przeddzień.

Niezmienne jest to, że papieżem może zostać każdy z ochrzczonych mężczyzn. Jednak od bardzo dawna taka ewentualność jest czystą teorią. W zasadzie wykluczyć należy też, by kardynałowie wybrali teraz papieżem kogoś spoza swojego grona.

Przez wieki bardzo zmienił się elektorat i procedura wyborcza. W dziejach papiestwa mieliśmy wybory przez aklamację dokonywane przez cały lud chrześcijański Rzymu, nierzadko papieżem zostawała osoba narzucona przez cesarzy rzymskich, potem niemieckich czy królów z różnych krajów. Byli papieże wybrani przez kilku kardynałów, a nawet tylko dwóch. Kościół, a właściwie cała Europa niejednokrotnie miała jednocześnie dwóch, trzech, a nawet czterech papieży bądź antypapieży. Gaetano Moroni, XIX-wieczny włoski erudyta, napisał, że wybór papieża to "akt najwznioślejszy, najszlachetniejszy i najczcigodniejszy, jakiego dokonuje się na świecie". Akt, w którym wierzący widzą tajemniczą, lecz realną ingerencję Ducha Świętego.

W tekście z ok. 215 r. "Tradycja apostolska" Hipolita Rzymskiego opisany jest m.in. mechanizm wyboru biskupów. Biskupa wybierał cały lud, czyli gmina chrześcijańska. Ale to był dopiero pierwszy krok. By mógł zostać wyświęcony, musiały zostać na niego "nałożone ręce" przez innych biskupów, działających za zgodą całego ludu. Opisana przez Hipolita procedura obowiązywała już od co najmniej 100 lat.

Niemal od samego początku biskup w Rzymie miał najmocniejszą pozycję wśród innych Kościołów. Tę pozycję czerpał głównie z faktu, że w stolicy imperium męczeńską śmierć ponieśli święci Piotr i Paweł. Jednak szczególną rolę w prymacie biskupa Rzymu miała postać Piotra, mimo że tradycja głosi, iż był dłużej biskupem Antiochii niż Rzymu. Kluczowe znaczenie ma fakt, że Chrystus wybrał właśnie jego z grona uczniów i powierzył mu wśród nich pierwszeństwo.

Zgodny wybór biskupa Rzymu przez całą wspólnotę został po raz pierwszy zakłócony przez spór między papieżem Kalikstem I (217-222) a Hipolitem (pierwszym antypapieżem 217-235). Hipolit nie mógł pogodzić się z decyzją wspólnoty i stanął na czele stronnictwa mniejszościowego. Maksymin Trak, gdy został cesarzem (235 r.), kazał uwięzić obu ówczesnych papieży - Poncjana i Hipolita i wywieźć do pracy w kopalniach. Poncjan z Hipolitem mieli tam pogodzić się ze sobą. Obaj zresztą szybko zmarli, zmuszeni do pracy w nieludzkich warunkach. Poncjan (230-235) przed udaniem się na pewną śmierć jako pierwszy papież abdykował. Stać się to miało 28 września 235 r., co jest pierwszą dokładnie zapisaną datą w historii papiestwa.
Prześladowania chrześcijan skutkowały niekiedy tym, że - jak w czasach cesarza Dioklecjana, na początku IV w. - nie można było przez kilka lat wybrać biskupa Rzymu. W 312 r. miał miejsce religijny przewrót, dokonany przez cesarza Konstantyna. Władca zrównał chrześcijaństwo z innymi religiami. Chrześcijanie stanowili wtedy od 5 do 8 proc. ludności około 70-milionowego imperium. Według części historyków był to najzuchwalszy czyn, jakiego dopuścił się kiedykolwiek samowładca, drwiąc sobie z tego, co myślała znaczna większość jego poddanych.

Potem przez długie wieki dzieje wyborów papieża były wielką batalią, w której z reguły uczestniczyła także, a nierzadko przede wszystkim władza świecka, zwłaszcza cesarze i królowie z niemal wszystkich dworów europejskich. Rywalizacja była dość często ostra, niekiedy brutalna, a monarchowie, by postawić na swoim, na tronie papieskim lub antypapieskim, "osadzali" swoich ludzi.

Pierwszym papieżem, wybranym w sposób przypominający konklawe, był Geleazy II (1118- -1119). Kardynałowie zebrali się potajemnie w jednym z klasztorów na Palatynie, by bezpiecznie przeprowadzić wybór, bez ingerencji cesarza Henryka V. Po śmierci zaś Celestyna III (1191--1198) kardynałowie dobrowolnie zgromadzili się w posiadłości benedyktyńskiej, "aby móc dyskutować o zastąpieniu papieża w swobodniejszy i bezpieczniejszy sposób" - tak napisał ten, który wyszedł z tego jeszcze nieformalnego konklawe papieżem, czyli Innocenty III, jeden z najważniejszych następców św. Piotra. Po jego śmierci w 1216 r. 19 kardynałów ponownie zebrało się w osobnym miejscu (w Perugii), lecz dziś historycy uważają, że ta decyzja była wymuszona przez władze miasta.

Ważną datą w dziejach wyborów papieży jest 7 lipca 1274 r. Wtedy to sobór w Lyonie ustalił nowe reguły wybierania głowy Kościoła. Kardynałowie przebywający w kurii mieli po śmierci papieża czekać nie dłużej niż 10 dni na pozostałych kardynałów. Po tym terminie powinni zamieszkać w budynku odizolowanym od świata zewnętrznego aż do wyboru papieża. Gdyby wybór się przedłużał, warunki życia kardynałów miały być coraz skromniejsze. Przyjęte wówczas przepisy, mimo licznych zmian, w swojej istocie obowiązują do dzisiaj.

WAŻNE KSIĄŻKI

Amborgio M. Piazzoni "Historia wyboru papieży".

* Autor śledzi historię około 300 wyborów papieży, licząc prawomocne i bezprawne. Czytając tę książkę, odnosi się wrażenie, że wybory papieża bardzo często przypominały intrygujący dreszczowiec, nieraz miały dramatyczny, a nawet tragiczny przebieg, niekiedy zabawny. Wydawnictwo M.

Cesare De Agostini "Konklawe XX wieku".

* Książka odsłania tajemnice związane z wyborem ośmiu papieży w ubiegłym stuleciu, począwszy od Piusa X w 1903 r. po Jana Pawła II (w 1978 r.). Odkrywa przed nami kulisy wyboru papieży, którzy kierowali Kościołem w czasie wielkich i dramatycznych wydarzeń . Wydawnictwo M.

John N.D. Kelly "Encyklopedia papieży".

* Zawiera biografie przywódców Kościoła, od św. Piotra do Benedykta XVI, w tym antypapieży. Autorem jest wybitny teolog, historyk, potrafiący o papieżach pisać w sposób ciekawy i całościowy, począwszy od pochodzenia, przez przebieg posługi, po ocenę urzędowania. Państwowy Instytut Wydawniczy.