Kościół potrzebuje sztuki

Małopolskie dziedzictwo

Małopolskie dziedzictwo

Muzeum Diecezjalne w Tarnowie

Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, to najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce. Założył go - w 1888 roku - ówczesny rektor Seminarium Duchownego ks. Józef Bąba. Początkowo mieściło się w budynku seminarium, w okresie międzywojennym w Ratuszu miejskim, a obecnie - w zabytkowych kamieniczkach z XVI wieku, w sąsiedztwie katedry.

Sztuka cechowa

 Najważniejszy dział zbiorów muzeum stanowią zabytki sztuki cechowej - gotyckiej rzeźby i malarstwa z terenu Małopolski, reprezentujące tzw. szkołę krakowsko-sądecką. Są to zabytki niezwykle ważne dla poznania poziomu i dziejów polskiej kultury średniowiecznej. Drugi dział zbiorów obejmuje tkaniny kościelne (ornaty, kapy itp.) od czasów średniowiecza aż po wiek XIX.
 Tarnowskie muzeum posiada także dział sztuki ludowej, gdzie na szczególną uwagę zasługują obrazy ludowe malowane na szkle, pochodzące z terenu Europy, a także innych kontynentów. Przekazał je w darze dla Muzeum Diecezjalnego w 1957 roku znany w Polsce i za granicą kolekcjoner, Węgier z pochodzenia, tarnowianin Norbert Lippóczy. Muzeum prezentuje także przykłady współczesnej rzeźby ludowej z bardzo żywotnego ośrodka tej sztuki w Paszynie, w pobliżu Nowego Sącza.
 W 1988 z okazji Jubileuszu 100-lecia Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie zbiory wzbogaciły się o kolejną kolekcję: dzieła sztuki z około 1900 roku. Są to płótna kilku malarzy polskich, np. Jacka Malczewskiego, Vlastimila Hofmana, Kazimierza Sichulskiego, Wojciecha Weissa, a także zbiór porcelany i zegarów. Eksponaty te są darem tarnowskiej kolekcjonerski Olgi Majewskiej.

Wizerunki św. Kingi

 Z epoki średniowiecza przetrwały do dziś dzieła rzeźby i malarstwa uważane za najstarsze wizerunki kultowe św. Kingi i świadczące o spontanicznym kulcie, jakim otaczano Kingę od momentu śmierci - na długo przed jej beatyfikacją w 1690 roku. W zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie przechowywany jest najstarszy przykład malarstwa tablicowego z przedstawieniem św. Kingi: skrzydła tryptyku pochodzącego ze Starego Sącza, dzieło małopolskiego warsztatu cechowego. Św. Kinga (jej odpowiednikiem na drugim skrzydle jest św. Klara) ukazana została w habicie, z pastorałem w ręku; tło złote, grawerowane, z motywem winnej latorośli, u dołu bogata roślinność, w otoku aureoli umieszczony napis: Sancta Kunegu(ndis). Dzieło malowane temperą na desce, powstało około 1500 roku. Starosądeckie skrzydła połączono w całość z wcześniejszym obrazem Opłakiwania Chrystusa - z około 1470 roku.

"Pomniki naszej sztuki"

 Charakterystykę muzeum można poszerzyć, przytaczając słowa, które bez mała przed wiekiem zanotował Leonard Lepszy, na łamach "Teki Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej" w 1906 r. (tom II): "Olbrzymia sala budynku seminaryjnego ledwo zdoła pomieścić liczne pomniki naszej sztuki rzeźbiarskiej, malarskiej, artystycznego przemysłu, a zwłaszcza tkanin, tyle ważnych, bo odgrywających wybitną rolę w religijnym kulcie kościelnym katolickim. Zbiór ten, obok wyborowej biblioteki fachowej, stanowi bardzo doniosły materiał dla wykształcenia archeologicznego przyszłych księży i wpojenia w nich poszanowania dla przeszłości."
 Warto zaznaczyć, że zdecydowana większość eksponatów z zakresu sztuki sakralnej pochodzi z kościołów i wsi diecezji tarnowskiej. Trafiając do muzeum, przedmioty te w wielu przypadkach uniknęły zagubienia lub zniszczenia. Wśród najcenniejszych zabytków są i takie, które wiążą się z dziejami opactwa tynieckiego.

Malarstwo tablicowe

 Do najefektowniejszych i cennych zarazem obiektów należą niemal wszystkie przykłady średniowiecznego malarstwa tablicowego, czyli obrazy malowane na deskach. Wśród nich zwracają uwagę skrzydła tryptyku z Kasiny Wielkiej, ze stojącymi postaciami świętych, tryptyk z Gosprzydowej, obraz ze Szczepanowa z około 1470 roku z postacią św. Stanisława, słynne "Zdjęcie z krzyża" pochodzące z kościoła w Chomranicach, czy liryczny w nastroju wizerunek Matki Boskiej z goździkiem przeniesiony z kościoła na Górze św. Marcina pod Tarnowem.
 Nie brak i średniowiecznej rzeźby sakralnej o ekspresyjnych formach lub zadziwiającej wdzięczną naiwnością. Taka jest np. XV-wieczna Madonna z części środkowej tryptyku ze Szczawnicy. Warto pamiętać, iż jedna ze sławniejszych rzeźb kolekcji - św. Anna Samotrzecia - wiązana z warsztatem Wita Stwosza, do chwili obecnej nie została odzyskana po wojennym rabunku niemieckim.
 Wśród wyrobów rzemiosła artystycznego najliczniejszą grupę eksponatów stanowią hafty i tkaniny. Można jeszcze raz posłużyć się cytatem z początku stulecia - Leonard Lepszy tak opisywał jeden z eksponat muzeum: "Ornat haftowany, pięknej roboty. Na środkowej kolumnie w kształcie krzyża, złotem tkanej muszelkowym sposobem, wyhaftowany Chrystus na krzyżu. Na końcach ramion krzyża cztery godła świętych ewangelistów. U dołu postać prałata w mitrze. Pod krzyżem pięć osób. Koniec XV w. Pochodzi z Siedlisk za Pilznem."

Zasobny zbiór

 Nie sposób wymienić wszystkich eksponatów zasługujących na uwagę. Dokładne przestudiowanie samych tylko ornatów może zająć wiele czasu. Zbiór malarstwa tablicowego należy do kolekcji liczących się w skali Polski. Dla prezentacji cechowej sztuki małopolskiej, dla przeglądu twórczości średniowiecznych malarzy krakowskich, konkurencyjne pod względem jakości i liczby dzieł są niemal wyłącznie zbiory krakowskiego Muzeum Narodowego.  
 Dla zwiedzającego Muzeum Diecezjalne w Tarnowie jawi się jako zbiór zasobny, uporządkowany i stanowiący ważne świadectwo kulturowe. Muzeum nie tylko przechowało i ocaliło unikatowe obecnie dzieła sztuki sakralnej, ale jest też miejscem, w którym można uczyć się szacunku dla zabytków.

Opracowano w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.