Krew - dar życia

   Oddanie drugiemu człowiekowi krwi, własnej żywej tkanki, to dar bezcenny. Krwiodawstwo jest formą działania mobilizującą do takiej właśnie altruistycznej postawy. Aby jednak krew mogła trafić do potrzebujących jej pacjentów, musi przejść odpowiednią preparatykę i system kwalifikacji.
   Do centrów krwiodawstwa zgłaszają się potencjalni dawcy, którzy, według własnej oceny, są osobami zdrowymi. Ocena ta musi jednak podlegać skrupulatnej weryfikacji, mającej ustalić, czy oddanie krwi będzie dla nich procesem bezpiecznym i czy bezpieczne będą również preparaty krwi, jakie dzięki nim pozyskamy dla pacjentów.
   Kandydaci na dawców i dawcy krwi przy każdym zgłoszeniu się dostają do wypełnienia ankietę zawierającą wiele pytań dotyczących ich stanu zdrowia. Informacje te, w każdym przypadku, są dla lekarza kwalifikującego bardzo istotne (również dla dawców wielokrotnych, regularnych), pozwalają bowiem ustalić jakie, ewentualnie, zmiany chorobowe zaistniały w organizmie od czasu poprzedniego oddania krwi i mogą zadecydować o dalszej kwalifikacji dawcy. Ponadto, w ankiecie umieszczony jest zapis ułatwiający krwiodawcy wycofanie zgody na oddanie krwi, jeśli np. pewne fakty, dotyczące własnego zdrowia, wcześniej utajnił. Ankieta zawiera również informację dotyczącą konieczności powiadomienia przez dawcę placówki, w której oddał krew, o wystąpieniu u niego objawów chorobowych (najczęściej infekcji) do 48 godzin po oddaniu krwi. Informacja taka jest podstawą do wycofania preparatu krwi z krwiolecznictwa, aby w ten sposób zabezpieczyć pacjenta przed przeniesieniem zakażenia drogą krwi w okresie jego wylęgania. O czasowej lub stałej

dyskwalifikacji

dawcy może zadecydować nie tylko jego aktualny stan zdrowia, ale też choroby przebyte w przeszłości. Czasowa dyskwalifikacja jest zazwyczaj konsekwencją: niedawno przebytej infekcji lub szczepienia; ciąży; menstruacji; schorzeń krótkotrwałych, lecz o ostrym przebiegu. Powodem stałej dyskwalifikacji są najczęściej: choroby przewlekłe; zakaźne, takie jak np. wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C, nosicielstwo wirusa HIV.
   W oparciu o wywiad, badanie fizykalne, ankietę, wynik morfologii, lekarz wydaje opinię potwierdzającą lub nie, zdolność dawcy do oddania krwi - najczęściej w postaci krwi pełnej, ale może się zdarzyć, że dawcy proponuje się w tym dniu oddanie tylko wyselekcjonowanych elementów krwi pełnej, np. koncentratu krwinek płytkowych.
   z antygenów czerwonokrwinkowych (u kobiet w wyniku przebytych ciąż lub transfuzji), co oznaczałoby, że nie może być krwiodawcą dla celów krwiolecznictwa.

Eliminacja zakażeń

   System diagnostyki, stosowany do kwalifikacji dawców, jest coraz nowocześniejszy, obniża do minimum możliwość zakażenia preparatem krwi biorcy. Zgodnie ze współczesną wiedzą maksymalnie skraca czas wykrycia zakażenia u dawcy, zwany "okienkiem diagnostycznym" - przedział czasowy między zakażeniem a pojawieniem się markerów zakażenia we krwi. Najbardziej boimy się tego właśnie okresu, kiedy badania wirusologiczne są jeszcze ujemne, a potencjalny krwiodawca jest już zakażony. Wprowadzamy więc coraz bardziej nowoczesne techniki oceniania, czy ktoś jest nosicielem wirusów przenoszonych drogą krwi, dzięki czemu ten okres ("okienko diagnostyczne") jest coraz krótszy i wynosi obecnie dla zakażenia HCV, czy HIV kilkanaście dni.

Preparaty

   W większości przypadków pobiera się od dawców krew pełną, zwykle do zestawu trzech, połączonych ze sobą pojemników z tworzywa sztucznego. Krew poddana jest następnie wirowaniu w specjalnych wirówkach, gdzie następuje rozdzielenie warstwowe poszczególnych jej elementów. Z kolei, w tym samym zamkniętym układzie pojemników, przy użyciu specjalnego sprzętu, wydzielany jest koncentrat krwinek czerwonych, osocze świeże i tzw. kożuszek leukocytarno-płytkowy, który stanowi bazę do produkcji koncentratu krwinek płytkowych metodą zlewania (łączenie czterech kożuszków, jednoimiennych grupowo, pochodzących od różnych dawców). Osocze świeże podlega procesowi szokowego mrożenia w niskich temperaturach - najczęściej minus 70 st. C - w krótkim okresie, aby zachować aktywność wszystkich, w tym labilnych, osoczowych czynników krzepnięcia. Po rozmrożeniu i przetoczeniu pacjentowi preparatu osocza świeżo mrożonego czynniki te zachowują swoją aktywność.
   Preparaty oczekują następnie na wyniki badań. Jeśli któryś z nich jest dodatni, musimy powtórzyć badanie w dniu następnym.
   Niekiedy istnieje konieczność zamówienia w centrum bardziej specjalistycznego preparatu niż wyjściowy koncentrat krwinek czerwonych, który można albo pozbawić leukocytów, albo naświetlić promieniowaniem gamma lub przemyć. Są to preparaty przeznaczone dla pacjentów z niedokrwistością, którzy z różnych dodatkowych przyczyn wymagają podania preparatu krwinek czerwonych poddanych dodatkowej "obróbce".

Ostateczną ocenę

preparatów przeprowadza w centrum specjalna komisja - składająca się z pracowników działu preparatyki i działu zapewnienia jakości - w oparciu o wyniki badań, potwierdzone przez kierowników działów - diagnostyki czynników zakaźnych przenoszonych przez krew, analityki medycznej, immunologii transfuzjologicznej. Biorąc każdy preparat do ręki, komisja decyduje, czy może on być zwolniony do krwiolecznictwa. Dla każdego preparatu drukowana jest odrębna etykieta (dzięki systemowi komputerowemu "Bank Krwi", na którym pracujemy), etykieta nie zostanie wydrukowana, jeśli wyniki badań będą dodatnie.
   Dział zapewnienia jakości naszego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa odpowiedzialny jest za wycofanie wszystkich preparatów o dodatnich wynikach badań i przekazanie ich do utylizacji biologicznej, jak również udokumentowania, że zostały zniszczone.
   Ważność koncentratu krwinek czerwonych - od momentu pobrania do wydania - wynosi maksymalnie 42 dni, krwinek płytkowych - maksymalnie 5 dni. Osocze świeżo mrożone, pozyskiwane techniką szokowego mrożenia i przechowywane w temp. minus 25 st. C, utrzymuje datę ważności przez rok. Zamrożone płytki krwi można przechowywać również przez rok. Preparaty, które utraciły ważność, są utylizowane.

Donacja

   Krwiodawcy nadawany jest każdorazowo numer tzw. donacji (oddania jednostkowego - krwi pełnej, osocza, płytek krwi), niepowtarzalny w skali kraju. Od stycznia 2006 r., kiedy wprowadzimy dla preparatów krwi numerację unijną, numery będą także niepowtarzalne w Europie. Numer donacji - identyfikacyjny dla preparatu - widnieje w dokumentach pacjenta, któremu przetoczono preparat krwi, zamiast imienia i nazwiska dawcy - te znane są wyłącznie w jednostce służby krwi, gdzie krew była pobierana. Zgodnie z ustawą o publicznej służbie krwi dane personalne dawcy są utajnione.
   Podczas każdej donacji pobiera się próbki do badań wirusologicznych na określenie ewentualnego nosicielstwa wirusów zapalenia wątroby typu B i C oraz wirusa HIV. Wykonywany jest również test kiłowy i oznaczenie poziomu transaminazy alaninowej, której podwyższony poziom jest charakterystyczny m.in. dla schorzeń wątroby. Oznaczana jest grupa krwi w układzie ABO i Rh. W tym ustala się, czy dawca nie wytworzył przeciwciał odpornościowych do któregoś W Centrum
Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa nie tylko wydaje się preparaty krwi (przez całą dobę), czy konsultuje z pracującymi tu specjalistami sposób ich doboru, ale też przyjmuje zgłoszenia dotyczące odczynów poprzetoczeniowych (konsekwencja indywidualnej reakcji pacjenta na przetoczenie preparatu krwi, np. wzrost temperatury). Każdy lekarz, bezpośrednio odpowiedzialny za transfuzję, ma obowiązek, w przypadku wystąpienia odczynu, powiadamiania o nim Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, a pracownik konsultujący w centrum - lekarz, serolog ustala zakres badań wyjaśniających przyczynę odczynu oraz sposób dobrania preparatu, który byłby najbardziej bezpieczny dla pacjenta.
   Krwiodawstwo i krwiolecznictwo poczyniło w ostatnich latach ogromne postępy w zakresie badań, pobierania i preparatyki krwi. Stosowane w przypadku bezwzględnych wskazań życiowych preparaty są coraz bardziej bezpieczne, pod warunkiem, że zachowuje się wszystkie procedury związane z ich podaniem - bezwzględne wskazanie, kwalifikację preparatu przed przetoczeniem, wykonanie odpowiedniego zakresu badań serologicznych, nadzór nad pacjentem w trakcie i po przetoczeniu preparatów krwi.

Regularnie znaczy

bezpiecznie

   Krwiodawcą może zostać osoba dorosła, między 18. a 65. rokiem życia, pod warunkiem, że spełnia konieczne wymogi. Jeśli już wiemy, że potencjalny dawca kwalifikuje się do roli krwiodawcy, staramy się go przekonać, by oddawał krew systematycznie. U dawcy jednorazowego czasem trudno jest prześledzić jego przeszłość, jak też aktualne zachowania i styl życia pod względem okoliczności, które mogłyby być przyczyną nosicielstwa wirusów przenoszonych drogą krwi. Dla biorcy bezpieczniej będzie, gdy otrzyma preparaty krwi pochodzące od dawcy wielokrotnego, regularnego, oddającego krew dwa, trzy razy w roku, ponieważ każde następne oddanie jest jednocześnie weryfikacją poprzednio wykonanych badań.
   Pamiętajmy, że krew jest tkanką mającą ogromne zastosowanie w lecznictwie. Niedokrwistość, małopłytkowość czy zaburzenia dotyczące osoczowych czynników krzepnięcia mogą towarzyszyć różnym schorzeniom, m.in. w hematologii, chirurgii, chorobach wewnętrznych, onkologii, ginekologii i położnictwie, neonatologii i transplantologii. Krwi nie można zastąpić żadnym innym lekiem, dlatego tak ważne jest przestrzeganie wszelkich zasad na każdym z etapów pozyskiwania i przygotowania jej do potrzeb terapeutycznych. Ogromna rola przypada tu samym dawcom, których zachęcamy do tego, by z oddawania krwi uczynili niejako zasadę swego życia.
Wysłuchała:
DANUTA ORLEWSKA