Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Kto się Tobą zajmie, gdy do drzwi zapuka starość?

Majka Lisińska-Kozioł
Opiekę nad seniorami coraz częściej sprawują panowie
Opiekę nad seniorami coraz częściej sprawują panowie Fot. 123RF
Opieka nad seniorem. Już dziś co piąty mieszkaniec województwa małopolskiego opiekuje się bliską osobą starszą.

Osoby, które podejmują opiekę nad swoimi starymi rodzicami, bezpośrednio poznają emocjonalne, fizyczne i finansowe aspekty starości. Są bardziej świadome własnej śmiertelności, konfrontują przekonania na temat wieku starszego z doświadczeniem przeżywania starości. Nie zawsze jest to optymistyczna perspektywa.

Starzenie się społeczeństwa, wydłużanie życia, niski przyrost naturalny, a także migracje doprowadzą niebawem do pojawienia się luki pomiędzy zapotrzebowaniem na rodzinną opiekę wobec seniorów a zasobami opiekuńczymi. Według danych Journal of Financial Service Professionals, na początku XX wieku 4-7 proc. ludzi w wieku powyżej 60 lat miało przynajmniej jednego żyjącego rodzica, dziś w takiej sytuacji jest ok. 50 proc. z nich.

Polska stanowi jeden z 7 krajów Europy o zaawansowanej dynamice starzenia się ludności. W 2014 r. zamieszkiwało tu ok. 6 mln osób w wieku powyżej 65. roku życia, co stanowiło ponad 15 proc. ogólnej liczby ludności naszego kraju. Według prognozy GUS, w 2020 r. osób starszych (65+) będzie 7 mln, w 2035 r. - blisko 9, a w 2050 r. co trzecia osoba w Polsce będzie miała 65 lat i więcej. Mało tego.

Według GUS, do 2050 r. do niespełna dwóch zmniejszy się liczba dorosłych dzieci i wnuków (15-64) przypadających na osobę w wieku 65 lat i więcej wobec pięciu obecnie. Wyliczono też, że jeszcze w 2010 r. w Polsce na 100 osób w wieku 50-64 lata przypadało 16 mających 80 i więcej lat. Według Eurostatu, w 2030 r. ma ich być 28, a trzydzieści lat później nawet 73. A to oznacza, że opieka nad najstarszymi członkami rodziny stanie się olbrzymim wyzwaniem.

Za mało opiekunów

Temat opieki nad seniorami, jako jeden z wielu, został szeroko omówiony podczas Summer School, która odbyła się w Krakowie w ramach polsko-norweskiego projektu „Równość płci i jakość życia. Rola równości płci w rozwoju w Europie na przykładzie Polski i Norwegii” realizowanego przez UJ we współpracy z Uniwersytetem w Oslo. Wychodzi na to, że coraz częściej nieformalna opieka wymusza odejście opiekuna z rynku pracy, co powoduje obniżenie otrzymywanych świadczeń i emerytur. Potwierdzali to respondenci, zwłaszcza kobiety, w badaniu Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie pt. „Opiekunowie rodzinni osób starszych - problemy, potrzeby, wyzwania dla polityki społecznej” (2015). Sprawowanie opieki zahamowało ich karierę, czuli się przemęczeni i zdekoncentrowani.

Rosnąca liczba osób starszych, a także „najstarszych starszych” sprawi, że obowiązki opiekuńcze - także w Polsce - będą musiały być rozdzielone pomiędzy kobiety i mężczyzn. Obserwujemy to już np. w Wielkiej Brytanii, gdzie w ramach badania opiekunów osób starszych stwierdzono, że o ile przewaga w żeńskiej opiece nadal jest widoczna wśród osób zależnych poniżej 75 lat, to opiekę nad osobami w wieku 75-84 lata mężczyźni sprawują tak samo często jak kobiety, a wśród osób powyżej 85. roku życia są już częściej (59 proc.) opiekunami.

Kobieta czy mężczyzna?

Na pytanie: czy płeć opiekuna ma znaczenie podczas wykonywania obowiązków? - próbowała odpowiedzieć podczas krakowskiej Summer School Aleksandra Piłat.

O ile można rozróżnić pewne „męskie” i „żeńskie” typy opieki, to nie są one powiązane z płcią, a ze stereotypami jej przypisywanymi. Tzw. męska opieka jest wykonywana w sposób instrumentalny, praktyczny, a to głównie ze względu na długi czas jej sprawowania. Ten typ opiekuna nie szuka rad u innych osób, jest zorganizowany i przekonany o własnej nieomylności. Przeciwieństwem jest opiekun emocjonalnie, silnie związany ze swoim podopiecznym.

Badania pokazują, że opieka sprawowana przez mężczyzn i kobiety nie różni się od siebie w znaczący sposób, choć opiekunowie mają inne doświadczenie, wrażliwość, podejście do osoby starszej, bo to nie płeć ma tu decydujące znaczenie, a uwarunkowania personalne.

Opiekunowie - bez względu na płeć - stają przed takimi samymi wyzwaniami, mają te same problemy i przeżywają podobne emocje. Aleksandra Piłat podkreślała jednak, że równy podział obowiązków, rozłożony pomiędzy kobiety i mężczyzn, musi zostać zapoczątkowany już w rodzinie - inaczej nie ma szans na powodzenie.

Podwójne starzenie

Polega ono na szybszym tempie wzrostu odsetka ludności w wieku 80 i więcej lat. Oczekuje się, że do 2050 r. udział osób w tej kategorii wiekowej wzrośnie do 10,4 proc., czyli niemal trzykrotnie w porównaniu z 2014 r.

Jest to szczególnie istotne ze względu na stan zdrowia ludności, bo wraz z wiekiem rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia niepełnosprawności fizycznej i (lub) psychicznej. Jak pokazują badania, ludzie starzy mają największe trudności z kąpielą, siadaniem na krześle, kła- dzeniem się do łóżka i wstawaniem oraz ubieraniem się i rozbieraniem. W 2009 roku w Polsce takie problemy miała blisko co trzecia osoba powyżej 80. roku życia.

Tymczasem w naszym społeczeństwie wciąż dominuje silne oczekiwanie, że to nie instytucje publiczne, ale właśnie członkowie najbliższej rodziny będą sprawować opiekę nad seniorami. I tak 59 proc. Polaków jest zdania, że osoby starsze powinny mieszkać z dzieckiem mogącym zapewnić im opiekę. Natomiast 64 proc. Polaków na starość chciałoby mieszkać we własnym mieszkaniu i doraźnie korzystać z pomocy bliskich.

Jednak najnowsze badania pokazują, że Polacy częściej dopuszczają możliwość skorzystania z opieki instytucjonalnej.

Dla niesamodzielnego seniora w pierwszej kolejności poszukiwaliby opiekunki lub pielęgniarki przychodzącej do domu (48 proc.). 28 proc. chciałoby, aby opiekę nad osobą starszą przejął inny członek rodziny. Na ośrodek opieki, jako pierwszy wybór, zdecydowało się 12 procent badanych.

Tak czy inaczej trudno określić dokładną liczbę rodzinnych opiekunów osób starszych, ponieważ na ogół nie są oni nigdzie zarejestrowani. Obliczono, że w USA 43,5 mln osób opiekuje się kimś powyżej 50. roku życia, a 14,9 mln osobą z chorobą Alzheimera lub innymi chorobami otępiennymi. W Wielkiej Brytanii w 2011 r. podczas Narodowego Spisu Powszechnego stwierdzono, że 12 proc. ludności Zjednoczonego Królestwa świadczy nieodpłatnie opiekę. Natomiast wyniki „Badania opinii mieszkańców Małopolski na temat istotnych dla rozwoju województwa obszarów działań samorządu wojewódzkiego” (UMWM 2014) pokazały, że dzisiaj nawet co piąty mieszkaniec województwa małopolskiego opiekuje się osobą starszą.

Demografia a nasze życie

Wyżej opisane zjawiska pokazują, jak silny wpływ na życie człowieka ma demografia. Wychodzi na to, że dojrzałe i starsze kobiety (w wieku 50+), wciąż aktywne zawodowo, są zmuszone zajmować się nie tylko wnukami, ale także rodzicami.

Jeśli sprawdzą się prognozy demograficzne, prawdopodobnie będą one również uczestniczyć w opiece nad teściami.

Konsekwencją może być nadmiar obowiązków opiekuńczych, który może doprowadzić do wystąpienia tzw. zespołu stresu opiekuna, wypalenia, a w efekcie zaniechania świadczenia jakichkolwiek czynności opiekuńczych. Dlatego coraz częściej w rodzinach pojawiają się pytania dotyczące tego, kto powinien sprawować opiekę nad osobą starszą, jak zorganizować opiekę domową, a także jak powinien funkcjonować podział obowiązków.

Dane demograficzne, a także wyniki licznych badań społecznych nie pozostawiają wątpliwości. W krajach rozwijających się i wysoko rozwiniętych zjawisko braku zasobów opiekuńczych będzie stanowiło (lub już stanowi) jedno z większych wyzwań dla państwa, polityki społecznej i rodziny. Rosnąca liczba osób starszych, a także „najstarszych starszych”, oraz malejąca liczba osób młodych doprowadzi do znacznego obciążenia tej grupy, która najczęściej zajmuje się zarówno pokoleniami wstępującymi (dziećmi), jak i zstępującymi (seniorami). Obowiązki opiekuńcze będą musiały być rozdzielone - w takim samym stopniu - pomiędzy kobiety i mężczyzn.

Korzystałam z raportu „Opiekunowie rodzinni osób starszych - problemy, potrzeby, wyzwania dla polityki społecznej”, ROPS w Krakowie, 2015 r. i oprac. A. Piłat „Pokolenie opiekunów”.

[email protected]

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na dziennikpolski24.pl Dziennik Polski