Legendy ciągle żywe

   Nakładem krakowskiego wydawnictwa Verso ukazała się książka "Krakowskie podania, legendy i zwyczaje. Fikcja - mity - historia". To już drugie wydanie tej pozycji, pierwsza jej edycja rozeszła się błyskawicznie na księgarskim rynku.
   Książka to zbiór legendarnych opowieści związanych z Krakowem i jego okolicami. Znajdziemy w nim wszystkie najważniejsze krakowskie baśniowe historie. Jest wśród nich oczywiście legenda o królu Kraku, jego nieszczęsnych synach i córce Wandzie, uczcie u Wierzynka, Panu i Pani Twardowskiej, królu Łokietku ukrywającym się w ojcowskiej grocie, zaklętych władcach w podziemiach Wawelu, zaczarowanych krakowskich gołębiach, uczcie u Wierzynka, św. Stanisławie, hejnale. Są też te nieco mniej znane - Kadłubkowa opowieść o gonitwach w Dolinie Prądnika, studni w opactwie w Tyńcu, cudownym krucyfiksie w Mogile i pałacu wiślanego topielca i jeszcze wiele, wiele innych. Jak zaznacza autor, najbardziej interesujące dla niego jest historyczne tło tych przekazów. Każda bowiem z krakowskich i podkrakowskich legend kryje w sobie jakiś element historycznej prawdy, ziarno pierwotnych wydarzeń, z którego rozwinęła się opowieść, przybierając niekiedy z czasem formę mocno fantastyczną. Autor bada te historyczne początki, śledzi także drogę jaką szła opowieść przez wieki, zmieniając się, modyfikując, obrastając w nowe wątki, motywy, zakończenia. Inny ciekawy aspekt to odbicie legendy w świadomości społecznej, a także w literaturze i sztuce. By nie być gołosłownym, autor zaopatrzył każdą z przywołanych w książce opowieści w historyczny komentarz, w którym opierając się na źródłach wyjaśnia genezę i pochodzenie pomysłu. Jednak jako że badania historyczne wciąż postępują naprzód, zmienia się stan wiedzy o wielu poruszonych w legendach kwestiach. Hipotezy zmieniają się w teorie, a te uzyskują potwierdzenia. Ujawniają się nowe źródła, a stare zyskują nowe interpretacje. Stąd konieczność ciągłego uzupełniania komentarza. I taki właśnie najnowszy stan wiedzy przynosi czytelnikom nowe wydanie "Krakowskich podań". Nowe komentarze historyczne zyskał cykl legend o Kraku i Wandzie oraz o św. Stanisławie biskupie. Cykl o Kraku zyskał bardziej precyzyjne wyjaśnienia co do genezy. Ujawnił się tutaj większy niż dotychczas sądzono wpływ na nasze dzieje kultury Celtów zamieszkujących niegdyś ziemie dzisiejszej Małopolski. Autor "Podań" nawiązał przy tej okazji ciekawą polemikę z samym Normanem Daviesem, który w jednej ze swych książek śmiało (acz wydaje się, że nazbyt śmiało) nadał celtyckie korzenie legendzie o Kraku, Smoku i Wandzie. Ponadto pojawiła się całkiem nowa, współczesna legenda o bitwie wojów królowej Wandy z Rotygarem w podkrakowskich Bibicach. Dalej cykl legend o św. Stanisławie i królu Bolesławie Śmiałym został zastąpiony najwcześniejszą znaną wersją stworzoną przez dominikanina Wincentego z Kielc. Uaktualniono i uzupełniono historyczne komentarze do tych wydarzeń. Rozszerzono intrygujące informacje o historii poszukiwań na terenie austriackiej Karyntii domniemanego grobu króla Bolesława Śmiałego, zakończone ostatecznym znalezieniem go w Osijaku. Uściślono także wyjaśnienia legendy o Piotrze Włoście i jego duńskim pochodzeniu. A to tylko niektóre ze zmian i uzupełnień.
   Autorem "Podań" jest Julian Zinkow, krakowski dziennikarz, pisarz, publicysta i popularyzator turystyki. Od lat specjalizuje się w tworzeniu krajoznawczych przewodników po Krakowie i szeroko rozumianych okolicach. Spod jego pióra wyszło już blisko pięćdziesiąt pozycji książkowych, w większości poświęconych Krakowowi i terenom otaczającym miasto. Drugi nurt zainteresowań pisarza to właśnie krakowskie i wokółkrakowskie legendy, podania i zwyczaje. Od wielu lat popularyzuje je na łamach prasy, w opracowaniach o mieście (np. hasło "Legendy" w Encyklopedii Krakowa), w swoich przewodnikach i samodzielnych publikacjach książkowych. Jedna z nich pt. "Krakowskie podania, legendy i zwyczaje (oraz wybór podań i legend jurajskich)" _została w 1993 r. uhonorowana tytułem "Najlepsze Cracovianum 1993". Okolice Krakowa obecne są i w najnowszym wydaniu. Przeczytać tu możemy legendę o gonitwach w Dolinie Prądnika, a także rozgrywającą się w Ojcowie opowieść "O tym jak król Władysław Łokietek w grocie się ukrywał". Autor przytacza także inną wersję tej ostatniej opowieści, mniej znaną i mniej popularną, a podaną przez Władysława Ludwika Anczyca po jego wycieczce do Ojcowa w 1859 r. Otóż, jak mówi ta wersja, Łokietek miał żonę, która chciała go otruć, by odejść z jakimś Czechem. Księcia zawczasu ostrzegła służąca, dzięki czemu schronił się w Ojcowie, gdzie przebywał 12 lat, a za mieszkanie służyła mu grota. Miejscowa ludność litościwie żywiła zbiega. Gdy syn Łokietka (Kazimierz?) osiągnął wiek dojrzały, zabił kochanka matki. Książę mógł powrócić na Wawel i objąć panowanie nad krajem. W Ojcowie wybudował zaś potężną wieżę, w której zamurował niewierną żonę. Cóż, wersja pozbawiona elementów patriotycznych (przypomnijmy - w tej drugiej Łokietek ukrywa się w Ojcowie przed ścigającymi go Czechami) o podłożu bardziej obyczajowym. Z kolei we wspomnianej już opowieści o gonitwach w Dolinie Prądnika jej twórcy przemieszali elementy starożytne z normandzkimi i rodzimymi słowiańskimi.
   Na koniec dodać jeszcze trzeba, że to właśnie Zinkow ustalił genezę legendy o trębaczu z wieży mariackiej i mariackim hejnale. Jak się okazuje, twórcą "średniowiecznej" opowieści był amerykański pisarz Eric P. Kelly, autor znanej skądinąd, sympatycznej książeczki o Krakowie - "The Trumpeter of Krakow" z 1928 r., w której po raz pierwszy podał legendę o tatarskiej strzale przebijającej szyję trębacza...
   **Julian Zinkow, _Krakowskie podania, legendy i zwyczaje. Fikcja - mity - historia, Wydawnictwo Verso, Kraków 2005. **Tekast i fot.: (PS)