Martwię się o fizykę

Fot. Anna Kaczmarz

ROZMOWA. Prof. ANDRZEJ BIAŁAS, fizyk, prezes Polskiej Akademii Umiejętności, o rozwoju nauki

Jaka jest kondycja polskiej fizyki?
- Ma się nieźle, a w zasadzie całkiem dobrze.
Fizyk bazuje na danych empirycznych. W oparciu o co wystawia Pan dobrą ocenę polskiej fizyce?
- W świecie jesteśmy klasyfikowani na 12.-13. miejscu, czyli wysoko, zwłaszcza z uwagi na wielkość i zamożność naszego kraju, a przede wszystkim na - niestety - bardzo niewielkie, wręcz śmiesznie niskie pieniądze, jakie przeznaczane są na naukę, w tym fizykę.
Jakie ośrodki są najsilniejsze w naszym kraju?
- Kraków i Warszawa - podaję w kolejności alfabetycznej. Liczy się jednak jeszcze kilka innych. W Gdańsku np. świetne wyniki osiągają badacze zajmujący się fizyką stanów splątanych.
Czyli?
- Jest to od kilkunastu lat szybko rozwijająca się dziedzina fizyki kwantowej. Być może rezultatem tych prac będą komputery kwantowe, które będą liczyć wielokrotnie szybciej niż najszybsze obecnie. Nie sposób przewidzieć skutków pracy tak potężnych komputerów, ale z pewnością mogą być ogromne.
A z czego słynie krakowska fizyka?
- Mnie najbliższa jest fizyka wysokich energii, jedna z najkosztowniejszych gałęzi fizyki. Na jej polu działamy dzięki przynależności do CERN-u, czyli Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych pod Genewą. Tam najważniejszym narzędziem pracy fizyków jest największy na świecie akcelerator cząstek - Wielki Zderzacz Hadronów. Uczeni krakowscy bardzo aktywnie uczestniczą w pracach prowadzonych w CERN-ie.
Na razie naprawiają akcelerator.
- To dowodzi ich klasy i renomy. Akcelerator jest jednym z najbardziej skomplikowanych urządzeń na świecie, o ile nie najbardziej złożonym. Przypomnę, że ma 27 km długości i dobrych kilka szerokości, a całość jest chłodzona do temperatury ciekłego helu i naszpikowana najnowocześniejszą elektroniką. W Krakowie doskonale rozwija się też astrofizyka, fizyka fazy skondensowanej, w tym nadprzewodnictwo wysokotemperaturowe i nanotechnologia (struktury o rozmiarach molekuł). Mamy też potężny zespół w dziedzinie fizyki jądrowej.
Do czego może doprowadzić rozwój fizyki? Pytam o konsekwencje dla człowieka.
- Można jedynie dywagować. Zwracam jednak uwagę na wpływ fizyki na biologię.
Jeżeli fizyka zdominuje genetykę, to aż ciarki przechodzą, co może się wydarzyć.
- Proszę popatrzeć na to z innej strony: fizyka w genetyce może dokonać bardzo wiele dobrego.
Ernest Rutheford, wielki brytyjski fizyk, który w 1908 r. otrzymał Nagrodę Nobla z chemii, a od 1925 r. był członkiem PAU, powiedział, że uczeni dzielą się na fizyków i filatelistów. Pan też tak uważa?
- Podobnie. Twierdzę, że nauka jest prawdziwa, gdy wkracza w nią fizyka, a precyzyjniej mówiąc, fizyka z matematyką, bo one są nierozdzielne. Dla mnie chemia też jest fizyką. Zaletą fizyków - z tej racji, że są fizykami - jest umiejętność rozdzielenia spraw ważnych od mniej istotnych, a nawet błahych. Oczywiście, że każdy rozsądny człowiek w jakimś stopniu to potrafi, ale u fizyków jest to wpisane w profesję. Niestety, obawiam się o przyszłość fizyki w Polsce.
Dlaczego?
- Bo znika ze szkół. A jeśli jest, to nauczana jest w nudny sposób. Jestem przekonany, że dla uczniów np. znacznie ciekawsze byłoby poznać podstawy praw kosmicznych, fizyki gwiazd czy laserów niż wkuwać definicję prędkości. Boleję również z powodu postępującego upadku nauczania fizyki na wyższych uczelniach. To skutek traktowania w szkole średniej po macoszemu nie tyle fizyki, co matematyki. Bez niej nie da się studiować fizyki na dobrym poziomie.
Rozmawiał Włodzimierz Knap
[email protected]