Miś koala w Polsce?

Na polskim rynku eukaliptusy wzbudzają coraz większe zainteresowanie. W kwiaciarstwie wykorzystywane są głównie jako zieleń cięta w postaci żywej lub zasuszonej, stanowiąc dekoracyjny i trwały dodatek do bukietów i wiązanek.
   Rodzaj eukaliptus należy do rodziny mirtowatych. Obejmuje ponad 800 gatunków roślin drzewiastych, różniących się rozmiarami - od krzewów aż po drzewa leśne. Niezwykle piękne, wiecznie zielone drzewa eukaliptusowe występują w stanie naturalnym w Państwie Roślinnym Australijskim, obejmującym Australię i Tasmanię, ale niektóre gatunki są rodzime dla Filipin, Nowej Gwinei i Timoru.

Cenne drewno eukaliptusów

   O olbrzymim gospodarczym znaczeniu i różnorakim zastosowaniu eukaliptusów świadczy fakt ich uprawy daleko poza obszarem ojczystej Australii, m.in. w wielu krajach subtropikalnych i tropikalnych (Indie, pd. i zach. Afryka, południowa część Ameryki Północnej). Twarde i trwałe oraz odporne na wilgoć drewno eukaliptusów wykorzystywane jest m.in. w budownictwie naziemnym, podziemnym i wodnym, a także w przemyśle meblarskim. Dodatkową zaletą drewna eukaliptusowego jest jego odporność na atak termitów, co jest szczególnie ważne w krajach o tropikalnym i subtropikalnym klimacie. Ze względu na swój kolor: biały, żółtawy i czerwono-brązowy drewno eukaliptusowe jest wykorzystywane również jako materiał w przemyśle artystycznym i w produkcji jubilerskiej, a także jako opał w domowych kominkach. Z produkcyjnych plantacji eukaliptusowych w Australii z 1 ha lasu otrzymuje się około 8400 m sześc. drewna, które dostarczane jest do fabryk celulozy, zlokalizowanych m.in. na przedgórzu Pirenejów oraz w rejonie Akwitanii we Francji; duże ilości drewna pozyskuje się już po 10 latach od momentu założenia plantacji.

Barwniki i olejki

   Z eukaliptusów pozyskuje się także barwniki o szerokiej gamie kolorów oraz garbniki, wykorzystywane do wyprawiania i barwienia skór w przemyśle garbarskim. Olejki eteryczne, zawierające między innymi cyneol, felandrynę i peperyton, pozyskiwane z liści, znajdują zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym, farmaceutycznym i technicznym. W medycynie olejek eukaliptusowy stosuje się w leczeniu chronicznych chorób dróg oddechowych, przy zapaleniu oczu i skóry, w przypadkach niestrawności, a także nerwobólach. W technice używa się go jako rozpuszczalnika i paliwa do silników (cineol), jak również do sporządzania lakierów, mastyki i klejów, a w przemyśle perfumeryjnym jako dodatek do mydeł, perfum i pasty do zębów. Pomimo że większość eukaliptusów jest rodzima dla Australii, to obecnie zaledwie ok. 5-10 proc. z całej światowej produkcji olejków eukaliptusowych jest tam produkowane.

Stwarzają optymalne warunki

   Eukaliptusy wykorzystuje się do zakładania pasów ochronnych osłaniających przed wiatrem, np. plantacje herbaty w Gruzji czy plantacje drzew iglastych, a także uprawy rolnicze. Drzewa eukaliptusowe sąsiadujące z innymi uprawami nie tylko nie zmniejszają ich plonu, ale poprzez dobrze rozwinięty, długi system korzeniowy pobierają składniki mineralne z głębszych warstw gleby i dostarczają je roślinom płycej korzeniącym się, a opadające liście i gałęzie eukaliptusa tworzą warstwę ściółki o dużej zawartości próchnicy. Dzięki temu współrzędnie uprawianym roślinom eukaliptusy stwarzają optymalne warunki do wzrostu i rozwoju, a także zapewniają im odpowiednią ilość wilgoci w podłożu i chronią gleby przed erozją, a uprawy roślinne przed niebezpiecznie niskimi temperaturami.
   W zachodniej Australii E. globulus znajduje zastosowanie jako roślina osłaniająca pastwiska przeznaczone do wypasu owiec; aleje eukaliptusowe są również osłoną dla leżących między nimi terenów wykorzystywanych do celów rolniczych. W różnych krajach o umiarkowanie ciepłym klimacie, np. we Włoszech, eukaliptusy jako drzewa o bardzo intensywnej gospodarce wodnej stosowane są do osuszania podmokłych terenów. Dzięki silnej transpiracji, z równoczesnym intensywnym wydzielaniem olejków eterycznych, eukaliptusy eksportowane z Australii wykorzystywano w innych krajach do odświeżania powietrza, co było jednym z pierwszych, praktycznych zastosowań tych roślin. Eukaliptusy były także cierpliwie i wytrwale uprawiane przez mnichów trapistów przy bagnach Pontine, ponieważ uważano, że ograniczają szerzenie się malarii, za sprawą wydzielanego przez nie olejku ujarzmiającego szkodliwe opary bagienne. W suchych rejonach basenu Morza Śródziemnego, w Indiach i w Brazylii plantacje eukaliptusów poprzez gwałtowny wzrost i duże zapotrzebowanie na wodę mogą powodować obniżenie się poziomu wód gruntowych, wysychanie strumieni i zubożenie gleby.

Niestraszne im wiatry i mrozy

   Jednocześnie te duże plantacje w procesie fotosyntezy pobierają z atmosfery 10 razy więcej węgla w postaci CO2, w porównaniu z rodzimymi roślinami danego obszaru, co w efekcie obniża stężenie tego gazu w atmosferze i ogranicza występowanie efektu szklarniowego. Niektóre szybko rosnące gatunki eukaliptusów są zdolne do przetrwania w krańcowo trudnych warunkach, jak np. w okresach, kiedy wieją zimne i słone wiatry oraz występują niskie lub wysokie temperatury. Inne gatunki wytrzymują mrozy od -10 st. C do -20 st. C, natomiast jeszcze inne są polecane do zasiedlania terenów zniszczonych, o bardzo wysokiej temperaturze (średnia dla stycznia ok. 37 st. C) i niskiej średniej rocznej wysokości opadów (298 mm). Gatunek E. gomophocephala toleruje gleby ubogie i podobnie jak E. delegatensis gleby o wysokim lub niskim pH, również charakteryzujące się wysokim zasoleniem. Na terenach pokopalnianych, a także na opustoszałych miejscach po przejściu silnych burz i huraganów do uprawy poleca się E. nitens i E. viminalis. Wiele gatunków eukaliptusów stanowi bogate źródło dobrej jakości miodu. Miododajne gatunki tej rośliny znacznie różnią się między sobą. Jedne dostarczają cennego pożytku nektarowego, podczas gdy inne są wartościowe ze względu na swój pyłek.
   Pomimo różnorodnego wykorzystywania eukaliptusów piękno tych roślin jest ich największą zaletą, decydującą o najważniejszym, z ogrodniczego punktu widzenia, zastosowaniu jako roślin ozdobnych. Eukaliptusy są często uprawiane i użytkowane w celach dekoracyjnych do obsadzania terenów zieleni w Hiszpanii, Portugalii, Francji, we Włoszech, a także w południowej Irlandii i Anglii oraz na obrzeżach Morza Czarnego i w Rosji. Niewątpliwie decyduje o tym piękny pokrój tych roślin, możliwość dopasowania ich pod względem wysokości i formy do danego miejsca (drzewa, krzewy), duża różnorodność kształtów, wiecznie zielone, rozwijające się wiosną liście, które rozjaśniają i rozweselają szarzyznę jesienno-zimowych dni, ciekawa faktura oraz barwa kory (pędów) i kwiatów, a także zdolność do regeneracji i szybki wzrost - dający gwarancję zasłonięcia niezbyt urodziwych miejsc w ogrodach. (cdn).
   Tekst i fot. Zbigniew Koziara