Mobbing, czyli prześladowanie

Fot. Ingimage

Pracują jako menedżerowie, adiunkci, lekarze, nauczyciele, kierownicy sklepów w dużych sieciach handlowych. Lubią swoją pracę, nieźle zarabiają, i byliby szczęśliwi. Byliby, gdyby nie to, że zmieniono im szefa, a nowy przełożony nie tylko dokłada nowe obowiązki, patrzy "wilczym wzrokiem" i obmawia za plecami, ale także karze bez powodu.

Te restrykcje powodują, że coraz gorzej sypiają, mają nocne koszmary, w rezultacie popadają w depresję. Częste zwolnienia lekarskie są wodą na młyn nowego szefa. To dla niego kolejny powód deprecjacji ich dotychczasowych osiągnięć. W ten sposób koło się zamyka. Mniej odporni szukają nowej pracy. Ci o mocniejszym charakterze próbują walczyć. Najpierw na argumenty. Jeśli osoba, która ich gnębi nie zmienia swojego stosunku do nich, składają pozew w sądzie, oskarżając szefa o mobbing. Powołują się na wprowadzony w styczniu 2004 r. do Kodeksu pracy artykuł 943 paragraf 2.

Po raz pierwszy tego angielskiego słowa oznaczającego "napadanie na kogoś, zaczepianie, nagabywanie, atakowanie" - użył w latach 80. ub. wieku niemiecki psychiatra Heinz Leymann. Zajmował się badaniem tzw. trudnych pracowników i w trakcie badań zauważył, że z wieloma z nich nie było wcześniej żadnych problemów. Pojawiły się dopiero wtedy, gdy np. zmieniono strukturę pracy, a najczęściej po tym, jak wymieniono szefa na nowego.

W wyniku swoich badań Leymann angielskim słowem "mobbing" nazwał terror psychiczny stosowany wobec wybranych pracowników w instytucjach gospodarczych. Stwierdził przy tym, że mobbing jest czymś dużo gorszym niż pojedynczy akt złego, niesprawiedliwego potraktowania pracownika. W opinii Leymanna może, ale nie musi, być równoznaczny ze złą atmosferą w miejscu pracy. Jest to, w opinii badacza, cały system psychologicznych relacji charakteryzujących się wrogim nękaniem pracownika przez przełożonych lub współpracowników.

Przedstawiciele środowisk prawniczych na pytanie "Czym jest mobbing?" odpowiadają, że to "jeden z bardziej wyrazistych, a jednocześnie dotkliwych przejawów dyskryminacji w stosunkach pracy", "zespół zachowań i postaw świadczących o gnębieniu i prześladowaniu pracowników".

Z badań prowadzonych przez kilka niezależnych ośrodków wynika, że co piąty zatrudniony mógł być w ostatnich kilku latach szykanowany przez swego przełożonego. Co dwudziesty badany twierdzi, że były to przypadki częste. Szykanowanie przez współpracowników lub inne osoby w pracy dotknęło w ostatnich pięciu latach tylko 6 proc. ankietowanych. Z mobbingiem mamy najczęściej do czynienia w sektorze publicznym, np. w oświacie. Wśród przedsiębiorstw prywatnych najwięcej osób skarżących się na szykany pracuje w handlu.

- Mobbing to jedno z bardziej bolesnych i trudnych doświadczeń, jakie może spotkać człowieka, nie tylko w miejscu pracy, ale w ogóle w całym życiu społecznym - mówi prof. Zbigniew Nęcki. - Doświadczenie, które wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla osoby poddanej mobbingowi. Nie tylko natury zdrowotnej. Człowiek, który doświadczył takiego, trwającego dłużej gnębienia, zaczyna się izolować, wycofuje się z życia rodzinnego, towarzyskiego, zawodowego - zaznacza prof. Nęcki.
Według ks. dr. Roberta Nęcka, specjalizującego się w teologii moralnej, "mobbing jest spiskiem wymierzonym przeciwko kompetentnemu i uczciwemu pracownikowi, z różnych powodów niewygodnemu dla pracodawcy": - Mobbingowanie degraduje relacje pracownicze, obniża jakość pracy, niszczy godność pracownika. Szykanowanie przejawia się w postaci aluzji osobistych, niezrozumiałych wędrówek pod adresem rodziny danej osoby. Osoba, która dopuszcza się mobbingu, wydaje podwładnemu sprzeczne polecenia, niejasne dyspozycje, narusza tajemnicę jego korespondencji, fałszuje dokumentację określającą zakres obowiązków. Dodatkowo pojawia się kradzież dokumentów, nadmierne krytykowanie i kontrolowanie, a próbę obrony pracownika przed atakami przedstawia się jako nieposłuszeństwo i bezprawny bunt. Pracownik poddawany mobbingowi jest pomijany przy podwyżkach i awansach. W ostateczności wiele tych spraw kończy się przed sądem pracy.

Specjaliści od mobbingu są zgodni co do tego, że w sytuacji kryzysu i rosnącego bezrobocia zachowania patologiczne w pracy wyraźnie się nasilają. A ponieważ bezrobocie niepokojąco rośnie, można się spodziewać, że coraz częściej będziemy mieć do czynienia z tym zjawiskiem.

Grażyna Starzak

[email protected]

Zachowania mające znamiona mobbingu według Międzynarodowej Organizacji Pracy:

* nieuzasadniona krytyka

* publiczne upokarzanie i publiczne nagany

* niejednoznaczne polecenia

* straszenie zwolnieniem z pracy

* niemożliwe do realizacji terminy wykonania polecenia

* przymus zostawania po godzinach pracy

* przymus pracy w urągających warunkach

* przydzielanie bezsensownych zadań do wykonania

* rozpowszechnianie złośliwych plotek

* obelżywe listy, maile

* terror telefoniczny

* wrogie spojrzenia

Cechy mobbingu według Heinza Leymanna:

* ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się

* stałe przerywanie wypowiedzi

* reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem

* ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy

* ciągłe krytykowanie życia prywatnego

* napastowanie przez telefon

* ustne groźby i pogróżki

* groźby na piśmie

* ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia

WAŻNE ADRESY

Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe

ul. Ołbińska 18/5, 50-237 Wrocław

Stowarzyszenie Antymobbingowe Barbary Grabowskiej

ul. Jana Pawła II, 35/60A, 00-899 Warszawa

tel. kontaktowy (022) 665 36 29

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA

ul. Warzywnicza 10/A, 80-838 Gdańsk

Towarzystwo Interwencji Kryzysowej

ul. Krakowska 19, 34-062 Kraków

tel. (012) 431-15-59

Pomorski Instytut Demokratyczny

Wały Piastowskie 24, 80-855 Gdańsk

(dr Krystyna Kmiecik-Baran)

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich

Al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa

Tel. centr. (022) 551 77 00

Główny Inspektorat Pracy

ul. Krucza 38/42, 00-926 Warszawa

Okręgowy Inspektorat Pracy

pl. Szczepański 5, 31-011 Kraków

tel. centrali: (12) 424-04-50