Mózg jak komitet ekspertów

Fot. Anna Kaczmarz

Czy to prawda, że wykorzystujemy tylko niewielką część możliwości naszego mózgu, a reszty nie używamy?

- O nie, w mózgu nic nie leży odłogiem. Ktoś kiedyś głupio powiedział, że korzystamy tylko z 10 proc. naszego mózgu i taka legenda miejska wśród neurologów się utrzymała. To mit.

Jak to wygląda naprawdę?

- Mózg działa trochę tak, jak komitet ekspertów: każdy ma swoją działkę, ale żeby wszystko razem grało komitet musi działać razem. Jeśli uszkodzimy jakąś niewielką nawet część mózgu, to od razu są tego dramatyczne skutki. Ciekawą sprawą natomiast jest, że bardzo mało z tego, co dzieje się w mózgu dochodzi do poziomu naszej świadomości. Siatkówka oka rejestruje wszystko, ale umysł już nie. Wśród moich studentów przeprowadzam eksperyment: wchodząc za katedrę pytam ich, jakie dziś mam na sobie buty. Potrafiły mi na to odpowiedzieć tylko kosmetyczki.

Czy to ten sam typ zjawiska, co słynna kobieca intuicja?

- Ależ tak. Taka wiedza, o której generalnie nie pamiętamy, ale ona gdzieś tam jest, leży u jej podstaw. Intuicja może być fantastyczna, ale czasem prowadzi nas na manowce.

Sposobem do rozwijania świadomości jest uczenie się. Czy coś jeszcze?

- Nazywamy to aktywną interakcją mózgu ze środowiskiem. Jest to ważne głównie w najwcześniejszych etapach rozwoju. Dobra matka przeczyta dziecku bajeczkę, a bardzo dobra - poprosi, żeby dziecko samo ją stworzyło, pytając np. co by było, gdyby Kopciuszek się spóźnił. Poprzez to "kombinowanie" znacznie lepiej rozwija się mózg malucha.

A dorośli? Co robić, aby utrzymać mózg w dobrej kondycji? Może jakieś łamigłówki, krzyżówki?

- Krzyżówki - jak najbardziej! Doskonałą grą aktywującą mózg są scrabble, które pomagają np. uchronić się przed chorobą Alzheimera. Poza tym wspaniałą sprawą są kluby seniorskie. Najgorsze jest ograniczenie się tylko do własnego życia, siedzenie w ciszy i nie robienie niczego, albo takie bezmyślne czytanie rzeczy, które nie wymagają interakcji.

Co to jest higiena mózgu i dlaczego jest tak ważna?

- Higiena mózgu polega na tym, żeby zachować komórki nerwowe w możliwie najlepszym stanie. Należy unikać nadmiernej aktywacji przez długi czas, bo neurony mogą wtedy ulec zniszczeniu. Zbyt długie siedzenie przy komputerze też powoduje przeładowanie mózgu. Dobre dotlenienie oraz utrzymanie zdrowia w dobrym stanie również są ważne. Musimy pamiętać, że komórki nerwowe w odróżnieniu od innych komórek naszego ciała nie mają już zdolności rozmnażania się, więc trzeba o nie szczególnie dbać.

Jakie są sposoby na regenerację przeciążonego mózgu?

- Wysiłek fizyczny w myśl greckiej maksymy "w zdrowym ciele zdrowy duch". Poza tym zejście do tzw. stanu podstawowego. To tak jak w tym kawale o gaździe - siedzi i myśli, a jak mu się znudzi to ino siedzi. Mózg regeneruje się też przede wszystkim w czasie snu.

A może jakaś specjalna dieta?

- Co ciekawe, bardzo dobrą metodą przedłużania sprawności mózgu są głodówki. Dzieje się tak dlatego, że geny długowieczności są pobudzane przez te same enzymy, które są zaangażowane w trawienie wewnątrzkomórkowe. Jeżeli więc głodujemy, enzymy mogą zająć się aktywacją genów odpowiedzialnych za długie życie. Wystarczy tylko jeden dzień postu w tygodniu, aby organizm lepiej funkcjonował.
Jak radzić sobie ze stresem?

- Podchodzić empatycznie do innych ludzi, pamiętać, że nie jest się jedynym na świecie i że wszystko jest troszeczkę względne. Warto też wykorzystać neurony lustrzane - uśmiechać się do innych, a oni odpowiedzą tym samym. Kiedy zmuszamy się do uśmiechu, automatycznie podnosi nam się nastrój. No i zapewnić sobie oparcie wśród rodziny lub znajomych.

Rozmawiała: Jadwiga Nowak

Wykładu profesora "Czy skalpelem można leczyć duszę? Perspektywy psychiatrii z punktu widzenia biologa" będzie można wysłuchać 18 marca o godz. 17 w auli Auditorium Maximum UJ przy ul. Krupniczej 35.