Muza? Femme fatale? Propagatorka kultury?

Dagny Juel Przybyszewska powraca. Jako patronka stypendium dla młodych twórców. I jako mit, który warto współcześnie rozebrać.

Nie istnieje Dagny oderwana od tych mężczyzn: nawet sposób pisania o niej - per ‘Dagny' - jest przejawem pewnego rodzaju uprzedmiotowienia jej czy tej traktowania jako osoby niesamodzielnej, niepełnej, kogoś, kto jest bardziej dzieckiem niż osobą dorosłą".

UKOCHANY STAŚ

Urodziła się 8 czerwca 1967 roku w norweskim miasteczku Kongsvinger. Była drugą córką spośród pięciorga rodzeństwa. Miała ojca lekarza i... w zasadzie niewiele więcej o jej wczesnym życiu wiadomo. Opis dzieciństwa w biograficznej książce o Dagny zamyka się na kilku stronach.

Akcja, w której Dagny wyrasta na bohaterkę, rozpoczyna się jednak nieco później. Na przykład w momencie pojawienia się w życiu Dagny Hjalmara Christensena - młodego pisarza i krytyka literackiego. Ich związek - młodzieńczy, a więc namiętny - co prawda nie przetrwał, ale pojawili się wkrótce w otoczeniu Dagny inni mężczyźni.

Nowe przyjaźnie, studia muzyczne, cele i pragnienia - wszystko to sprawiło, że Norweżka wkrótce trafiła do Berlina. Tam rzuciła się w wir romansów, do swojego spektakularnego z czasem C.V. wpisując między innymi Augusta Strindberga. Tam też w 1893 roku nastąpiło pierwsze spotkanie Dagny ze Stanisławem Przybyszewskim.

"Jeśli założy się, że do końca marca Dagny zaangażowana była w związek ze Strindbergiem, to trzeba przyznać, że dość szybko skierowała swoje zainteresowanie w stronę Przybyszewskiego. 13 kwietnia Przybyszewski poczynił pierwsze zachowane do naszych czasów wyznanie miłosne. Były to skierowane do Dagny po polsku sparafrazowane nieco strofy wiersza Słowackiego »Ostatnie spotkanie«".

Co było potem - to już wiemy z legendy...

MUZA I PROPAGATORKA

Los Przybyszewskich rzucanych po całej Europie - w tym także wliczyć należy Kraków, gdzie stali się pod koniec XIX wieku czołowymi postaciami krakowskiej bohemy - atmosfera wokół samej Dagny, a wreszcie jej samobójcza śmierć w wieku zaledwie 33 lat to kiedyś i dzisiaj wciąż interesujące tematy. Aleksandra Sawicka rozprawia się z nimi w części swojej książki zatytułowanej "Rozrachunek z mitami".

"Uważne prześledzenie biografii Dagny Przybyszewskiej pozwala zakwestionować wiele mitów powstałych wokół jej osoby" - pisze Sawicka. "Okazać się więc może, że wcale nie była wyemancypowaną młodą kobietą świadomą własnej wartości. Jej rola femme fatale była najprawdopodobniej wystudiowanym wizerunkiem, który starała się narzucić sobie i innym".

Sawicka przyznaje także, że Dagny nie tylko była muzą artystów bohemy. Mocno angażowała się również w popularyzowanie ich sztuki. "To trudne i często wymagające poświęcenia zadanie znajdowało oparcie w jej zamiłowaniu do sztuk plastycznych, literatury i muzyki. Dlatego w pełni zasługuje ona na nadanie jej przez Martina Naga miano propagatorki kultury".

DAGNY DZISIAJ

Nie dziwić więc powinno, że Dagny - pretekst do dyskusji na wiele tematów - to dzisiaj dobra patronka stypendiów dla młodych literatów. Tak się stało w przypadku międzynarodowego programu w Willi Decjusza. W ramach tego projektu - zatytułowanego "Dagny" właśnie - w ciągu ostatnich dwóch lat do Krakowa przyjechało blisko czterdziestu autorów z Polski, Norwegii, Niemiec, Ukrainy i Białorusi. W Willi Decjusza pracowali, wymieniali się doświadczeniami, konfrontowali mity na temat swoich kultur.
Dzisiaj startuje festiwal literacki "Dagny - romans kultur", który jest podsumowaniem tego programu. Będą to przede wszystkim spotkania z autorami, którzy w ciągu ostatnich dwóch lat rezydowali w Willi Decjusza. Na imprezie pojawią się również zaproszeni goście, krytycy literaccy, historycy. Podczas festiwalu odbędzie się ponadto premiera antologii ‘Podróż na północ'.

Będzie też dyskusja o Dagny, na która autorowi tego tekstu zaprosić wypada w szczególny sposób. W piątek, 7 października, o godz. 12 w Bunkrze Sztuki przy pl. Szczepańskim o micie Dagny będą mówić autorka książki "Dagny Juel Przybyszewska. Fakty i legendy", Aleksandra Sawicka; historyczka literatury i krytyczka, prof. Gabriela Matuszek i wreszcie pisarz, Mariusz Sieniewicz.

Marcin Wilk

Aleksandra Sawicka, "Dagny Juel Przybyszewska. Fakty i mity", słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006.