Na arcybiskupich włościach

Kromierzyż - pałac arcybiskupi, wspaniałe ogrody i pierwszorzędne dzieła sztuki

Widok z wieży zamku arcybiskupiego na rynek i kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Zamki, pałace czy kościoły powstały dzięki możnym fundatorom - najczęściej władcom i potężnej magnaterii. Z reguły o tym nie myślimy, zapominając, że bez ich bogactwa, ale przede wszystkim poczucia dobrego smaku i potrzeby piękna, nie moglibyśmy teraz podziwiać tak wielu wspaniałych zabytków.

Nierzadko zdarzało się, że takim możnym opiekunom swój los zawdzięczały całe miasta, które stały się ich rezydencją. Tak stało się właśnie w przypadku południowomorawskiego Kromierzyża, który za rozkwit i dzisiejszą urodę dziękować powinien ołomunieckim biskupom.
Choć osada znana była już od czasów Państwa Wielkomorawskiego, lecz na znaczeniu zyskała po 1110 r., kiedy to stała się majątkiem biskupów ołomunieckich, wtedy najbogatszych feudałów na Morawach. Biskup Bruno z Schaumburka wybudował tu gotycki zamek i nadał Kromierzyżowi prawa miejskie. Na początku XVI stulecia zamek, przebudowany w stylu renesansowym, stał się rezydencją i ośrodkiem dóbr biskupów ołomunieckich. Prawdziwą katastrofą dla dobrze rozwijającego się miasta była wojna trzydziestoletnia, podczas której w 1643 r. Kromierzyż został zniszczony przez Szwedów.
Zamek odbudował biskup Karl Lichtenstein-Kastelkorn (1664-1695) w formie, w jakiej możemy podziwiać go dziś. Wznoszenie na nowo tej wspaniałej rezydencji trwało aż 12 lat. Twórcami imponującej barokowej budowli byli cesarscy architekci Filibert Luches i Giovanni Pietro Tencally. Równolegle z budową rezydencji architekci ci zaprojektowali także barokowe ogrody.
Wiek XVIII przyniósł dwa ważne wydarzenia. Pierwszym był wielki pożar zamku w 1752 r., po którym musiano na nowo urządzić wnętrza komnat, drugim natomiast podniesienie diecezji ołomunieckiej do rangi arcybiskupstwa w 1777 r. Dwa ostatnie stulecia nie przyniosły już żadnych rewolucyjnych zmian w wyglądzie zamku. Zmienił się tylko jego właściciel. W 1949 r. bowiem obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa, a po roku stał się centrum miejskiego obszaru zabytkowego. W 1998 r. kompleks zamku wraz z ogrodami został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Wspaniałe są zamkowe wnętrza, urządzone przede wszystkim w duchu barokowym i rokokowym. Piękne komnaty wypełniają pochodzące z epoki meble, lustra, rzeźby i obrazy - kopie najznamienitszych dzieł twórców takich jak Rafael czy Rubens, ale i oryginały pędzla malarzy pracujących dla ołomunieckich biskupów.
Do najciekawszych pokoi należą Sala Łowiecka (ozdobiona mnóstwem wspaniałych myśliwskich trofeów) i Sala Carska, nazwana tak dla uczczenia pobytu w Kromierzyżu rosyjskiego cara Aleksandra III. Spotkał się on tu w 1885 r. z cesarzem Franciszkiem Józefem.
Największe wrażenie robi jednak ogromna, wysoka na 16 m Sala Zebrań, zwana także Wielką Jadalnią. To wspaniała komnata ozdobiona misternymi stiukami wykonanymi ze złota, przepysznymi żyrandolami, a przede wszystkim imponującej wielkości malowidłami na suficie. Trzy wspaniałe obrazy o tematyce mitologicznej, pokrywające strop tej wielkiej sali, mają aż 400 m kw. powierzchni! Nic dziwnego, że Wielka Jadalnia jest uznawana za jedno z najpiękniejszych wnętrz rokokowych w Republice Czeskiej. Nic także dziwnego, że w niej właśnie kręcony był film "Amadeusz" Milosza Formana.
Oprócz zamkowych sal w kromierzyżskiej rezydencji zwiedza się także galerię obrazów. Ta wspaniała kolekcja sztuki przez naprawdę wielkie "S", świadcząca o szerokich horyzontach i prawdziwym znawstwie ołomunieckich arcybiskupów, to nie lada gratka dla miłośników malarstwa. Jest to bowiem drugi po Galerii Narodowej w Pradze najcenniejszy zbiór obrazów w Republice Czeskiej, liczący się także w skali europejskiej.
Kolekcja obejmuje malarstwo od XV do XVIII wieku. O skali przedsięwzięcia, jakim była organizacja takich zbiorów i o zamożności ich założycieli niech świadczy fakt, iż podczas największego zakupu w jednym tylko 1673 r. biskup Karl Lichtenstein Kastelkorn nabył - bagatela - 228 płócien!
Dzięki pasji biskupów ołomunieckich możemy w Kromierzyżu podziwiać obrazy mistrzów tej miary, co Lucas Cranach, Anthonis van Dyck, Hans von Aachen czy Veronese. Najwybitniejszym spośród eksponatów galerii jest płótno "Apollo i Marsjasz" autorstwa słynnego Tycjana.
Jednakże na tym nie koniec listy dzieł, jakie w potężnych murach mieści biskupi zamek. Założona w 1694 r. biblioteka obejmuje zbiór przeszło 80 tysięcy woluminów, a także archiwum muzyczne. Bardzo bogata jest również kolekcja grafiki, a także monet i medali. Tym ostatnim poświęcono zresztą specjalny oddział muzeum pod nazwą Biskupia Mennica.
Warto też zadać sobie trochę trudu, by wdrapać się na liczącą 84 m wysokości wieżę. Patrząc z góry, docenimy wielkość zamkowej bryły, przypatrzymy się pięknym ogrodom i samemu miastu, także bardzo bogatemu w zabytki.
Z tej perspektywy lepiej zdamy sobie też sprawę z faktu, iż zamek stanowi tylko część wspaniałego kompleksu architektoniczno-krajobrazowego, którego nieodłączną częścią są także wielkie i piękne ogrody.
Dzielą się one na dwie części. Ta położona przy rezydencji, zwana Ogrodami Zamkowymi, liczy 64 ha powierzchni. Choć powstała w 1509 r., dzisiejszy wygląd zawdzięcza latom 30. XIX wieku, kiedy to ukształtowano ją w typie krajobrazowego parku angielskiego. Stosownie do ducha epoki romantyzmu znajdziemy tam chiński pawilon, świątynię przyjaźni, kolumnady, a także tzw. kącik żywej przyrody z małą zagrodą dla zwierząt.
Druga - mniejsza, bo licząca 16 ha i posiadająca zupełnie odmienny charakter część ogrodu - znajduje się w innej, choć nie tak bardzo odległej części miasta. To Ogród Kwiatowy, urządzony w stylu geometrycznych ogrodów włoskich epoki baroku. Powstał w 1665 r., również na zlecenie biskupa Karla Lichtensteina-Kastelkorna (odbudował do dzisiejszej postaci zamek; ci sami byli również architekci). To wspaniałe barokowe założenie dzięki wdzięcznej urodzie rzeczywiście przenosi nas do słonecznej Italii. Wrażeniu takiemu sprzyjają przede wszystkim urocze fontanny z postaciami mitologicznymi, nakryta kopułą tzw. Rotunda, a przede wszystkim imponująca, licząca aż 244 m długości kolumnada ozdobiona rzeźbami o tematyce mitologicznej i zaczerpniętej z historii antycznej.
Nieco w cieniu wspaniałego zespołu zamkowo-parkowego kryją się pozostałe, również bardzo interesujące zabytki Kromierzyża. Warte odwiedzenia jest przede wszystkim serce miasta, które stanowi śliczny, otoczony pastelowymi, podcieniowymi kamieniczkami rynek. Co znamienne, główny plac miasta rozciąga się w pobliżu zamkowej bramy.
Bardzo niedaleko biskupiej rezydencji znajduje się także piękny kościół parafialny św. Maurycego - trójnawowa świątynia gotycka wzniesiona około 1260 r. przez biskupa Brunona z Schaumburka, tego samego, któremu zawdzięcza Kromierzyż prawa miejskie. Po barokizacji kościoła w XVIII wieku w następnym stuleciu dokonano jego regotyzacji, której zawdzięcza dzisiejszą postać.
Jako że Kromierzyż był biskupią rezydencją, znajdziemy tu jeszcze dwa inne cenne kościoły, obydwa reprezentujące styl barokowy. Najciekawsza jest piękna dwuwiekowa, nakryta wspaniałą kopułą świątynia św. Jana Chrzciciela, wzniesiona w latach 1741-68 według planów biskupiego architekta Ignacego Józefa Cyraniego z Bolleshausu. Ten sam twórca jest również autorem przebudowy wcześniejszego średniowiecznego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, który jest już jednak dziełem skromniejszych rozmiarów. Zapraszamy do Kromierzyża...
JAKUB TACZANOWSKI
Fot. autor
Rynek i wieża zamku arcybiskupiego
Dojazd z Krakowa:
- koleją: najwygodniej, ale i najdrożej jest dotrzeć - jadącym do Wiednia - pociągiem Eurocity "Comenius" do Przerowa, a stamtąd do Kojetina, z którego często kursują lokalne pociągi do Kromierzyża. O wiele taniej i także stosunkowo wygodnie jest jechać z przesiadkami w Katowicach, Czeskim Cieszynie i Hulinie.
- samochodem: przez Cieszyn, Frydek-Mistek, Przerów i** **Hulin.
Informacja turystyczna znajduje się na rynku (Velke Namesti) pod nr 50/45. Tel. 573 331 473.
Zamek Arcybiskupi: Snemovni Namesti 1, tel. 573 502 011; czynny w kwietniu i październiku w soboty, niedziele i** **święta od godz. 9 do 17, w maju, czerwcu i wrześniu codziennie oprócz poniedziałków od godz. 9 do 17, a w czerwcu, lipcu i sierpniu codziennie oprócz poniedziałków od godz. 9 do 18.
Ogrody Zamkowe: czynne w lecie od godz. 7 do 19, w** **zimie od godz. 7 do 16.
Ogrody Kwiatowe: ul. Generala Svobody 1192, czynne w lecie od godz. 7 do 19, w zimie od godz. 7 do 19.

INFORMACJE PRAKTYCZNE