Na straży drogi

Strážky były krótko jedną z siedzib zakonu templariuszy

S**trażnica strzec miała drogi prowadzącej z**Polski na**Węgry. Wzniesiono**ją najprawdopodobniej w**XII**wieku, a**zniszczona**została podczas najazdu tatarskiego. Szybko ją jednak odbudowano. Od**niej to wzięły nazwę słowackie Strażki (Strážky), które są dziś dzielnicą Spiskiej Białej (Spišská Belá). Strażki były też krótko jedną z**siedzib zakonu templariuszy. **

Najważniejszą datą w historii miejscowości okazał się 1556 r., w którym to Ferdynand I podarował osadę rodzinie Horvath-Stansith. Strażki były nagrodą za zasługi przy obronie zamku Sihot przed Turkami. To za czasów Horvathów wybudowano renesansowy kasztel, prawdopodobnie na fundamentach dawnego zamku.
Wznoszono go w latach 1570-1590. Renesansowy kształt, który możemy dzisiaj podziwiać, zyskał w 1620 r. Początkowo była to budowla w kształcie litery "U", z trzema narożnymi wieżami. W 1708 r. w kasztelu wybuchł pożar, po którym budynek odremontowano i dostawiono czwarte skrzydło, tworząc obiekt zamknięty z wewnętrznym podworcem.
Gregor Horváth-Stansith (1558-1597) założył w 1584 r. łacińsko-humanistyczną szkołę dla synów spiskich szlachciców oraz bibliotekę, która w tym czasie należała do najlepiej wyposażonych na Węgrzech. Przez następne 400 lat kolejne pokolenia Horvathów i właścicieli Strażek powiększały zasoby biblioteki.
Szkoła w Strażkach istniała do 1711 r., kiedy to przeniesiono ją do Kieżmarku, gdzie stała się zaczątkiem tamtejszego liceum.
W XIX wieku wokół kasztelu urządzono park w modnym wtedy stylu angielskim. W II połowie XIX wieku kasztel należał do rodziny Mednyánszkich. Mieszkał tu wówczas znany malarz pejzażysta Ladislav Medňanský (László Mednyánszky). Ostatnimi właścicielami Strażek (do 1945 r.) byli przedstawiciele rodziny Czóbelów. W 1972 r., po śmierci ostatniej z rodu, Margity Czóbelowej, kasztel stał się własnością Słowackiej Galerii Narodowej.
Na urządzanych tu wystawach prezentowane są zbiory sztuki użytkowej - meble, porcelana, szkło, dywany, zegary i sprzęty liturgiczne z pałacu, a także ze Spisza z okresu XV-XIX w. oraz portrety pochodzące z XVII-XIX w. Osobną ekspozycję poświęcono malarzowi Ladislavowi Medňanskiemu (1852-1919) i jego związkom ze Strażkami.
Wyjątkowa jest wystawa, jaką tworzy historyczna biblioteka (gromadzona od czasów Horváthów liczy ogółem 8500 tomów!) wraz ze… spisem osób z niej korzystających. Kartoteka jest wspaniałym źródłem badań historycznych, ale dla zwiedzających dostępna jest tylko część zbioru. W bibliotece prezentowana jest także wystawa, poświęcona dziejom zabytku i Strażek.
AGNIESZKA JASKULSKA
Fot. autorka