Z jednej strony powodem do jego (UB-eckiej) chwały jest aresztowanie samego Władysława Gomułki. Z drugiej - spowiedź skruszonego UB-eka, jaką wygłosił na falach Wolnej Europy. Młodszym Czytelnikom „DP” nazwisko ppłk. Józefa Światły mówi już zapewne niewiele, warto jednak o nim pamiętać jako o jednej z najważniejszych postaci polskiego stalinizmu.
Józef Światło (właśc. Izak Fleischfarb) urodził się w roku 1915 we wsi Medyń (powiat zbaraski). Około roku 1925 jego rodzina przeniosła się do podkrakowskich Zielonek, potem do Białego Prądnika. Późniejszy wysoki urzędnik bezpieczeństwa najpierw działał w organizacjach lewicowo-syjonistycznych, później, w roku 1932 lub 1933 wstąpił do Komunistycznego Związku Młodzieży Polski i został członkiem Komitetu Dzielnicowego Kraków Podgórze.
W lecie 1934 r. spędził kilka miesięcy w więzieniu św. Michała. Po powtórnym aresztowaniu zawiesił działalność polityczną. Powołany do wojska odbywał służbę w 12. pp. Ziemi Wadowickiej - Armia Kraków. Brał udział w kampanii wrześniowej, dostał się do niewoli, skąd zbiegł i wrócił do Krakowa. Po ucieczce na ziemie zajęte przez Sowiety został aresztowany przez NKWD i trafił do łagru. Zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski nie wyszedł wraz z generałem Andersem, wstępując za to później do I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Walczył pod Lenino, po pewnym czasie został politrukiem. Ożenił się z niejaką Justyną Światło, pielęgniarką, co wyjaśnia zmianę nazwiska (było to drugie małżeństwo, pierwsza żona, Fryda Zollman, zginęła w getcie krakowskim).
Wstąpił do PPR, walczył z oddziałami AK, po zajęciu Warszawy przeszedł do tamtejszego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Bywał jednak w Małopolsce, m.in. jako członek grupy operacyjnej, która w marcu 1945 r. przewiozła z Wierzchosławic do Warszawy Wincentego Witosa. W roku 1946, już jako major, został zastępcą szefa WUBP w Krakowie (przyczynił się m.in. do rozbicia oddziału „Ognia”).
W roku 1948, po powrocie do stolicy, trafił do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, przechodząc przez różne wysokie stanowiska i wsławiając się okrucieństwem. Uczestniczył w aresztowaniach Władysława Gomułki i prymasa Stefana Wyszyńskiego. 3 grudnia 1953 roku (czyli już po śmierci Stalina i aresztowaniu Berii) podczas pobytu w Berlinie oddał się w ręce Amerykanów. Rok później otrzymał azyl polityczny, a 20 października 1954 roku Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa rozpoczęła nadawanie cyklu audycji „Za kulisami bezpieki i partii”, w których Światło opowiadał o zbrodniach systemu komunistycznego - wedle historyków znacznie przyspieszając upadek polskiego stalinizmu.
Jak pisze prof. Andrzej Paczkowski, autor poświęconego Światle hasła w „PSB”, kulisy jego ucieczki nie są do końca wyjaśnione. Wedle jednej z hipotez miał być od dawna agentem CIA, możliwe też, że jego ucieczka była operacją służb sowieckich, dążących do destabilizacji sytuacji w Polsce i przyspieszenia destalinizacji. Najpewniej jednak Światło chciał po prostu uniknąć odpowiedzialności za swe zbrodnie. Sam z kolei mówił o załamaniu się swojej wiary w system…
Władze komunistyczne przez wiele lat (aż do roku 1982) starały się ustalić jego miejsce pobytu. Pozostała w kraju rodzina została przesiedlona na prowincję i musiała zmienić nazwisko. Zezwolenie na wyjazd do Izraela krewni otrzymali dopiero w roku 1968. Sam Światło, wedle źródeł amerykańskich, zmarł w roku 1994. Jeszcze w III RP, od czerwca 1991 roku, toczyło się w jego sprawie śledztwo, umorzone po potwierdzeniu śmierci Światły dopiero w roku 2010.
„Polski słownik biograficzny”, zeszyt 209, Instytut Historii PAN, Warszawa - Kraków 2016
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
