Prawnicy, lekarze, inżynierowie, oficerowie, ale też stolarze, mechanicy, górnicy, hutnicy, pracownicy budowlani i robotnicy leśni. Ludzie takich zawodów znaleźli się wśród kilkuset przedwojennych polskich olimpijczyków opisanych przez dr. hab. Ryszarda Wryka z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w wydanej niedawno książce
Znani i mniej znani
Dr Wryk od lat zajmuje się dziejami polskiego sportu, w tym szczególne sportu akademickiego i ruchu olimpijskiego. Podsumowaniem tych wieloletnich badań jest prawie 700-stronicowa książka: „Olimpijczycy Drugiej Rzeczypospolitej”. Badacz przedstawił w niej sylwetki 327 polskich sportowców-olimpijczyków z lat 1924 (Chamonix, Paryż), 1928 (Sankt Moritz, Amsterdam), 1932 (Lake Placid, Los Angeles) i 1936 (Garmisch-Partenkirchen, Berlin).
Historyk wykonał potężną pracę ustalając koleje zawodowego i sportowego życia naszych reprezentantów. Wertował dokumenty, przeglądał opracowania, prasę, czasopisma, wspomnienia i relacje. Odwiedził archiwa licznych uczelni wyższych, Centralne Archiwum Wojskowe, Archiwum Zarządu Głównego Akademickiego Związku Sportowego, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, parafie, urzędy stanu cywilnego i domy prywatne.
W ten sposób powstały bardziej i mniej rozbudowane biogramy polskich uczestników przedwojennych olimpiad. Są wśród nich tak znani i wielokrotnie opisywani sportowcy, jak: Bronisław Czech, Stanisław Marusarz, Janusz Kusociński, Adam Królikowski, Józef Noji czy Eugeniusz Lokajski. Ale są też ci mniej znani: Leon Birkholc (wioślarz), Jan Gałuszka (zapaśnik), Henryk Ganzera (zapaśnik) czy Józef Oksiutycz (kolarz).
Niedawno odrodzone państwo polskie chciało pokazać się na arenie międzynarodowej, dlatego mocno popierało występy swoich sportowców za granicą. A sukcesy odnoszone na olimpiadach były szczególnie przez władze cenione. Przy lekturze biogramów uderza często pojawiający się w nich wątek służby wojskowej. Wielu olimpijczyków miało za sobą służbę w Legionach Polskich lub korpusach polskich w Rosji, a później w Wojsku Polskim. Wielu z nich było w okresie międzywojennym zawodowymi wojskowymi - oficerami lub podoficerami. Sporo odznaczono Krzyżem Walecznych lub Virtuti Militari.
Inny stały element biografii to udział w kampanii wrześniowej, a później w konspiracji lub walkach na Wschodzie lub Zachodzie. W taki właśnie sposób w tamtych latach łączyło się wychowanie sportowe z patriotycznym i co za tym idzie - wojskowym.
Sportsmenka i artystka
Wśród opisanych przez dr. Wryka przedwojennych sportowców-olimpijczyków znalazły się także postacie z Krakowa. Życiorysy niektórych z nich zasługują na przypomnienie. Ot, choćby Wanda Dubieńska, córka Juliana Nowaka, lekarza medycyny i weterynarii, profesora i rektora UJ, wybitnego mikrobiologa i premiera rządu. Z domem rodzinnym Nowaków związani byli m.in. Stanisław Wyspiański i Jacek Malczewski, którzy uwieczniali Wandę na swoich obrazach.
Ona sama kształciła się w krakowskim konserwatorium, doskonale grała na fortepianie, miała okazję grać na cztery ręce z Ignacym Janem Paderewskim. Ponadto biegle mówiła po niemiecku i francusku.
Mimo uzdolnień artystycznych jako zawód wybrała weterynarię, którą studiowała w Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Wiedniu.
Pasją Wandy był też sport. Za namową rodziców (ojciec był członkiem założycielem AZS Kraków i sponsorem sekcji tenisowej) zaczęła grać z tenisa. Należała do pierwszych polskich tenisistek uprawiających tę dyscyplinę wyczynowo. Przed 1914 r. zaliczyła kilka zwycięstw w turniejach na ziemiach polskich, w Austrii, Czechach i Szwajcarii. W 1912, 1913 i 1914 r. została mistrzynią Krakowa w grze pojedynczej, a w 1913 i 1914 r. mistrzynią Galicji.
Karierę kontynuowała po wojnie, stając się jedną z najlepszych ówczesnych polskich zawodniczek. Była pięciokrotną mistrzynią Polski w grze pojedynczej (1928), podwójnej (1930, 1931 i 1933) i mieszanej (1927), a także dziesięciokrotną wicemistrzynią Polski. W 1934 r. wraz ze słynną Jadwigą Jędrzejewską zdobyła tytuł międzynarodowej mistrzyni Polski w grze podwójnej.
W latach 1925-1933 zajmowała miejsce w pierwszej trójce na liście klasyfikacyjnej Polskiego Związku Tenisowego. Wielokrotnie występowała w reprezentacji Polski. W klasyfikacji najlepszych polskich tenisistek za lata 1921-1970 zestawionej według liczby zdobytych tytułów mistrza kraju zajęła piąte miejsce.
Co ciekawe, Dubieńska zajmowała się też inną dyscypliną sportu: szermierką. W latach 1910-1912 uczyła się jej u znanego krakowskiego fechmistrza Antoniego Bąkowskiego z „Sokoła”. Wraz z Iną Mally była pierwszą kobietą uprawiającą w Polsce tę dyscyplinę wyczynowo. W 1924 r. powołano ją do reprezentacji Polski i wystąpiła na olimpiadzie w Paryżu. W 1929 r. została mistrzynią Polski we florecie.
Trzecią pasją Dubieńskiej było narciarstwo, które uprawiała w latach 1922-1933 w AZS Kraków. Do początku lat 30. należała do najlepszych polskich zawodniczek specjalizujących się w biegach narciarskich. Była mistrzynią Polski i akademicką mistrzynią Polski w biegu na dystansie 8 km. Ponadto z powodzeniem uprawiała też jeździectwo, łyżwiarstwo i pływanie. Uważano ją za najwszechstronniejszą sportsmenkę Drugiej Rzeczypospolitej.
Najlepszy szermierz
Szermierzem był urodzony w 1892 r. w Krakowie Alfred Ader. Jego ojciec prowadził tu kancelarię adwokacką. Alfred ukończył Gimnazjum św. Anny, a potem studiował ekonomię i prawo na uczelniach wiedeńskich i w Krakowie. W 1919 r. na UJ uzyskał stopień doktora praw. W kwietniu 1915 r. powołano go do armii austro-węgierskiej. Walczył na froncie rosyjskim i rumuńskim, gdzie pełnił funkcje wywiadowcze, ale też w stopniu porucznika dowodził baterią. W listopadzie 1918 r. wstąpił do Wojska Polskiego i otrzymał przydział do sądu wojskowego w Krakowie.
Szermierką zajmował się od czasów studiów i już wtedy miał spore umiejętności. W grudniu 1921 r. razem z Bolesławem Macudzińskim, Adamem Papee, Konradem Winklerem i Jerzym Zabielskim reaktywował sekcję szermierczą AZS Kraków, która do 1929 r. była najsilniejsza w Polsce. W latach 20. Ader należał do najlepszych szermierzy w Polsce. Specjalizował się w szabli i florecie. W 1922 r. został mistrzem Krakowa w szabli.
Rok później na pierwszych akademickich mistrzostwach Polski rozegranych w Krakowie zwyciężył w szabli, a we florecie był trzeci.
Na igrzyskach w Paryżu był kapitanem polskich drużyny szablistów. Na rozegranych w Warszawie w 1924 r. pierwszych akademickich mistrzostwach świata zdobył srebrne medale w drużynowym turnieju szabli i floretu. Karierę zakończył w 1928 r. Od 1920 r. był współwłaścicielem firmy „F. Lord” w Krakowie, która zajmowała się sprzedażą artykułów technicznych i żelaznych.
Piłkarz i artylerzysta
Wyróżniającym się piłkarzem był urodzony we Nowej Wsi Szlacheckiej koło Krakowa Stefan Fryc. Uczył się w Gimnazjum św. Anny, potem był słuchaczem krakowskiej Akademii Handlowej. We wrześniu 1914 r. został powołany do armii austriackiej. Walczył na froncie serbskim i włoskim jako podoficer wywiadowczy i obserwator. 1 listopada 1918 r. na ochotnika wstąpił do Wojska Polskiego. Służył na froncie ukraińskim i w wojnie polsko-bolszewickiej jako podporucznik w 6. Pułku Artylerii Lekkiej. Od końca 1920 r. pracował w Krakowie jako urzędnik w Banku Kupiectwa Polskiego.
W piłkę nożną zaczął grać w gimnazjum. W 1910 r. został członkiem „Cracovii”. Rok później został członkiem pierwszej drużyny klubu i do 1926 r. rozegrał w niej 313 meczów. W 1913 r. zdobył mistrzostwo Galicji, a w 1921 r. mistrzostwo Polski. Do 1924 r. w rozegrał w reprezentacji osiem meczów. W tym samym roku wziął udział w olimpiadzie w Paryżu. Na początku lat 20. razem z kolegą Ludwikiem Gintelem stworzył najlepszą parę obrońców w kraju.
W kampanii wrześniowej wziął udział jako porucznik. Następnie był internowany na Węgrzech, skąd wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Zaangażował się w konspirację. W listopadzie 1943 r. został aresztowany przez gestapo, skazany na śmierć przez sąd doraźny i rozstrzelany.
To tylko biogramy niektórych krakowskich sportowców opisanych przez dr. Wryka. A są przecież inne - równie ciekawe: zamordowanego pod Charkowem w 1940 r. jeźdźca ppłk. Zdzisława Dziadulskiego, dziewięciokrotnego mistrza Polski w biegach Kazimierza Fiałki, hokeisty, inicjatora i projektanta pierwszego sztucznego lodowiska w Krakowie Czesława Marchewczyka, piłkarza i powstańca warszawskiego Henryka s i wielu innych...
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
