Narodziny detektywa

W grudniu 1887 r. w Wielkiej Brytanii ukazała się powieść Arthura Conan Doyle’a zatytułowana „Studium w szkarłacie” („A Study in Scarlet”). Był to pierwszy utwór tego szkockiego pisarza, w którym pojawiały się postacie prywatnego detektywa Sherlocka Holmesa i jego przyjaciela dr. Watsona. Holmes i Watson zyskają wielką popularność i pojawią się jeszcze w wielu następnych książkach Conan Doyla, a sam autor wejdzie dzięki nim do historii literatury.

Powieść za szylinga
„Studium...” ukazało się w tanim magazynie literackim zatytułowanym „Beeton’s Christmas Annual”, kosztującym jednego szylinga i wydanym z myślą o nadchodzących świętach. W środku można było znaleźć trzy utwory: kryminalne „Studium w szkarłacie” Conan Doyla oraz dwie komediowe sztuki do domowych przedstawień: „Food for Powder” Richarda André i „The Four-Leaved Shamrock” Catherine Jane Hamilton (oboje byli stałymi autorami magazynu).

Conan Doyle miał wtedy 27 lat i praktykował jako lekarz w Southsea. Na koncie miał już kilka opowiadań opublikowanych w gazetach. Za „Studium...”, które zostało wcześniej odrzucone przez kilka innych redakcji, autor otrzymał 25 funtów.

Powieść dzieliła się na dwie części. W pierwszej doktor John H. Watson, lekarz wojskowy, weteran wojny w Afganistanie, po demobilizacji wraca do Anglii i w Londynie poznaje ekscentrycznego prywatnego detektywa Sherlocka Holmesa. Obaj panowie wynajmują wspólnie mieszkanie przy Baker Street 221B pod opieką gospodyni pani Hudson.

Część druga powieści opowiadała o zagadce kryminalnej rozwiązanej przez Holmesa z udziałem Watsona. Oto Holmes otrzymuje list ze Scotland Yardu z prośbą o rozwikłanie zagadki śmierci niejakiego Enocha Drebbera, którego ciało odnaleziono w opuszczonym domu. Wokół ofiary było pełno krwi, ale na ciele denata nie stwierdzono nawet draśnięcia. Na miejscu zbrodni Holmes dostrzegł za to kobiecą obrączkę, a na ścianie wypisane krwią tajemnicze słowo „Rache”.

Cudownie ocalony
„Studium” w formie książkowej ukazało się w lipcu 1888 r. w wydawnictwie Ward, Lock & Co., tym samym, które wydawało „Beeton’s Annual”. Umieszczono w niej ilustracje autorstwa ojca pisarza Charlesa Doyla. Rok później wyszło drugie wydanie, a w 1890 edycja amerykańska.

Zachęcony powodzeniem autor napisał w 1890 r. kontynuację przygód Holmesa pt. „Znak czterech”, a potem następne opowiadania. Detektyw-amator i jego pomocnik zyskiwali coraz większą popularność. Wielu czytelników uważało Holmesa za autentyczną postać i wysyłało do autora listy z prośbami o rozwiązanie najróżniejszych problemów kryminalnych.

Rychło jednak Conan Doyle doszedł do wniosku, że ma dość swojego bohatera, który groził mu zaszufladkowaniem jako autora kryminałów, uznawanych wówczas za literaturę drugiej kategorii. Dlatego w 1893 r. uśmiercił Holmesa w utworze „Ostatnia zagadka”. Detektyw został tam zabity przez swojego największego wroga prof. Moriarty’ego. Wolny od Holmesa napisał powieść fantastyczno-naukową „Zaginiony świat” i pracę „Nowe objawienie, czyli co to jest spirytyzm”.

Niestety, Conan Doyle nie przewidział reakcji czytelników. Ci zaczęli pisać do niego listy z pogróżkami i żądaniami przywrócenia bohatera do życia. Zdarzało się, że noszono żałobę po zabitym detektywie. Czytelniczych głosów było tak wiele, że pisarz rzeczywiście ożywił Holmesa, który cudownie ocalony powrócił w opowiadaniu „Pusty dom” z 1903 r.

Holmes żyje!
Choć Conan Doyle napisał sporo innych książek - romansów historycznych, powieści science-fiction oraz dwie monografie „Wielka wojna burska” i „Wojna w Afryce Południowej. Przyczyny i przebieg”, za które otrzymał tytuł szlachecki - to żadna z nich nie zdobyła takiej popularności jak utwory o Sherlocku Holmesie. W sumie powstały cztery powieści i 56 opowiadań z Holmesem w roli głównej.

Holmes zrobił światową karierę. Stał się archetypem prywatnego detektywa i wszedł do kultury popularnej. Pierwsze ekranizacje jego przygód powstały już na początku XX w. Filmy o jego przygodach powstają do dziś. Dodajmy, że pierwszy odcinek najnowszego z nich - serialu BBC „Sherlock” z Benedictem Cumberbatchem i Martinem Freemanem - nosił tytuł „Studium w różu”.