„Bezgraniczne bestjalstwo bolszewików. G.P.U. zlikwidowało cały obóz polskich oficerów” (pisownia oryginalna) - krzyczała 16 kwietnia 1943 r. na pierwszej stronie gadzinówka „Goniec Krakowski”. To z jej łamów znaczna część Polaków dowiedziała się o zbrodni Sowietów na Wschodzie. „Goniec” publikował stale aktualizowane listy ofiar. Tysiące numerów ekshumowanych zwłok, przy nich nazwiska odczytane (często z błędami) z dokumentów znalezionych w grobach, czy po prostu notka: „NN”. Stało się jasne, że wzięci we wrześniu 1939 r. do niewoli oficerowie wcale nie uciekli do Mandżurii, o czym jeszcze 3 grudnia 1941 r. Józef Stalin przekonywał generałów Władysława Sikorskiego i Władysława Andersa.
Decyzję o uśmierceniu polskich jeńców zamkniętych w obozach na Ukrainie i zachodniej Białorusi Józef Stalin podjął 5 marca 1940 r. Do maja strzałem w tył głowy zgładzono co najmniej 21 tys. 768 osób. Ofiarami sowieckiej zbrodni byli oficerowie, podoficerowie oraz szeregowi Wojska Polskiego, częściowo rezerwiści (m.in. urzędnicy, lekarze, prawnicy), którzy w ręce oprawców wpadli po agresji ZSRS na Polskę, dokonanej 17 września 1939 r. Byli więźniami obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie (ok. 15 tys. osób).
Wśród zamordowanych znalazło się także kilka tysięcy funkcjonariuszy m.in. Policji Państwowej i Korpusu Ochrony Pogranicza. Do tego doliczyć należy również 7 tys. cywilów oraz policjantów i wojskowych, którzy nie posiadali statusu jeńców wojennych.
Likwidację obozu w Kozielsku NKWD rozpoczęło 3 kwietnia 1940 r. Jeńców wywieziono do lasu w Katyniu. Dwa dni później sowieccy oprawcy zaczęli rozstrzeliwać jeńców ze Starobielska i Kozielska. Pierwsi zginęli w budynku NKWD w Charkowie, a pogrzebano ich w pobliskich Piatichatkach; drudzy - w Kalininie (obecnie Twer), a spoczęli w dołach śmierci w Miednoje.
Dr Jan Zygmunt Robel, wybitny polski chemik, przed wojną pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, a podczas okupacji kierownik Oddziału Chemicznego Państwowego Instytutu Medycyny Sądowej i Kryminalistyki w Krakowie odpowiadał za badanie przedmiotów znalezionych przy polskich oficerach w masowych grobach w Lesie Katyńskim. Pierwsza skrzynia z Katynia dotarła do Krakowa w maju maja 1943 r. Kolejne przywiózł dr Steinmetz, zastępca szefa Wydziału Głównego Propagandy. W sumie było ich dziesięć.
Zawierały koperty, w których było wszystko, co zostało zabezpieczone przy zwłokach wydobytych w Katyniu. Tylko jedna skrzynia, oznaczona nr 10, miała inną zawartość. Złożono w niej pamiętniki zabitych oficerów, z których Niemcy chcieli przygotować objazdową wystawę katyńską, uderzającą propagandowo w Sowietów. W ręce dra Robla pamiętniki katyńskie dostały się przypadkowo, ale już ich nie wypuścił.
W obliczu ofensywy Sowietów latem 1944 r. Niemcy przerwali prace prowadzone pod kierunkiem dra Robla. 4 sierpnia załadowali dowody katyńskiej zbrodni na ciężarówki i powieźli na Zachód, przez Wrocław, Drezno aż na bocznicę kolejową w Radebeul w Saksonii. Komisja Śledcza Kongresu USA, tzw. komisja Maddena, która prowadziła śledztwo w sprawie zbrodni, ustaliła, że spuściznę katyńską spalono w chwili wkroczenia Armii Czerwonej do Drezna. Dlaczego? By Rosjanie jej nie przejęli i nie wykorzystali do obarczenia Niemców winą za zbrodnię. Czy tak było? Trudno powiedzieć.
Tymczasem dr Robel zmienił dawny Oddział Chemiczny w Instytut Ekspertyz Sądowych, będący kontynuatorem instytucji działającej przed wojną w Warszawie. W 1949 r. jego dyrektorem został prof. Jan Sehn, prawnik, badacz zbrodni dokonanych przez Niemców m.in. w obozie Auschwitz-Birkenau. Robla mianowano zastępcą Sehna. Kolejnym kluczowym momentem w dziejach archiwum Robla był rok 1953 i przeprowadzka IES do nowej siedziby, dawnego pałacyku Juliusza Jutkiewicza przy ówczesnej ul. Stalina 9 (obecnie ul. Westerplatte 9). Robel po raz kolejny wcielił się w rolę konspiratora. Z prof. Sehnem, pracownicą instytutu Marią Kozłowską i jej ojcem, woźnym Stanisławem Gryglem. Ten ostatni odpowiadał za umieszczenie dokumentów katyńskich w skrytce w sobie tylko znanym miejscu na terenie IES.
Sowiecki rząd przyznał się do popełnienia zbrodni katyńskiej dopiero 13 kwietnia 1990 r. Polskie cmentarze w Charkowie, Katyniu i Miednoje urządzono w 2000 r.
Więcej o tym, jak powstało archiwum Robla, co zawiera i jak go ukrywano przed komunistami - w kwietniowym wydaniu miesięcznika Nasza Historia. Szukaj w kioskach i salonach prasowych. Ponadto w numerze m.in.:
Helena Modrzejewska - bogini z Krakowa. Gdy miała 30 lat, podbiła serca wymagającej warszawskiej publiczności. Została gwiazdą.
Krakowskie archiwum katyńskie. Dr Jan Robel kierował zespołem, który w 1943 r. dokumentował sowiecką zbrodnię. Jak powstało archiwum Robla i gdzie je ukryto przed komunistami.
Historia Twierdzy Kraków. W kwietniu 1850 r. Franciszek Józef polecił wznieść pierwsze forty w mieście.
Instytut kolaboracji? Czy polscy naukowcy w hitlerowskim Instytucie Niemieckiej Pracy Wschodniej w Collegium Maius UJ byli kolaborantami?
Zakaz malowania jaj i inne dziwne zarządzenia władz Krakowa z czasów I wojny światowej.
Eksperymenty Wróblewskiego, Olszewskiego i Sędziwoja. O krakowskich zasługach w badaniu tlenu.
Obława na kasiarza. Policyjna bitwa z ukrywającym się na Olszy groźnym przestępcą.
KRAJ i ŚWIAT
Wszystko, czego nie wiesz o Dywizjonie 303. Barwne życie legendarnych pilotów.
Jan Zumbach nie składa broni. Pilot Dywizjonu 303 jako najemnik w Katandze latał własnoręcznie uzbrojonym bombowcem.
Generał „Julius von Hallman”, czyli Kazimierz Leski, najodważniejszy agent polskiego Podziemia. Historię człowieka, który w przebraniu niemieckiego generała wykradł plany Wału Atlantyckiego.
Cień Jaruzelskiego. Paweł Kowal o Wiesławie Górnickim, szarej eminencji na dworze dyktatora stanu wojennego.
Cyberarmia Kiszczaka. Jak SB pod czujnym nadzorem z Moskwy eksperymentowała z systemami komputerowymi.
Jak powstawały WSI? Droga od komunistycznej WSW i wywiadu wojskowego do Wojskowych Służb Informacyjnych.
Marszand Modiglianiego. Niesamowity życiorys Leopolda Zborowskiego, handlarza obrazami i przyjaciela wielkich artystów.
Poczet polskich czarownic. Czy Polska naprawdę była „krajem bez stosów”? Niekoniecznie.
Ojciec Bolka i Lolka. Sylwetka Władysława Nehrebeckiego, twórcy słynnych polskich kreskówek.
HISTORIA POPKULTURY
Rita Hayworth. Jej zdjęcie znalazło się na bombie atomowej zrzuconej na atol Bikini. Orson Welles w środku nocy zapraszał fotografów do jej sypialni, by udowodnić, że wyrwana ze snu jest tak samo piękna, jak w pełnym makijażu. Po odegraniu elektryzującej „Glidy” zachwyciła cały świat.
Moda, sztuka, rozrywka. Przedstawiamy m.in. historię spódniczki mini, kontrowersyjnej płaskorzeźby Jean-Baptiste’a Carpeaux i wydanych w 1889 r. perfum „Jicky” od Aimé Guerlain.
Polka w łożu Napoleona. Historia głośnego romansu cesarza Francuzów (żonatego wówczas z Józefiną) z polską szambelanową Marią Walewską.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
