Nasza krucha cywilizacja

Marek Oramus: GALAKTYKA GUTENBERGA

A to uderzenie wielkiej asteroidy przerzedzi populację, a to klimat da do wiwatu, sprowadzając cyklony i tornada o wielkiej sile, a to nastąpi pandemia globalna lub jakiś nieznany czynnik wykosi wszelką zieleń, wskutek czego zaczniemy się dusić z braku tlenu. Do tej listy, zasygnalizowanej tu tylko, wypada dopisać zagrożenie kolejne: w sensacyjnej powieści R. Scotta Reissa "Czarny poniedziałek" nieznany bakcyl rzuca się na światowe zasoby ropy, pożerając je i zanieczyszczając odchodami w tak piorunującym tempie, że ludzkiej cywilizacji natychmiast grozi zagłada.
Reiss, były scenarzysta hollywoodzki, dba o to, by akcja mknęła szybko, a czytelnik dostawał wypieków podczas lektury. Jednak nie warstwa sensacyjna jest w jego powieści najciekawsza, kto kogo goni i czy dogoni oraz w jaki sposób pewien epidemiolog zidentyfikuje sprawcę tragedii: najpierw mikrego bakcyla, a potem tych, co za nim stoją. Największym sukcesem autora książki jest scenariusz stopniowego rozregulowywania się porządku cywilizacyjnego na całym świecie oraz jak trudno to wziąć z powrotem w karby. Scenariusz ten, dodajmy, wcale nie jest abstrakcją.
W szkole uczono nas, że ropa wzięła się ze szczątków świata mezozoicznego, które gnijąc w ziemi z biegiem eonów przemieniły się w jakże cenne dzisiaj paliwo. Nie jest to teoria jedyna. Równie wiarygodna jest ta, że ropa powstaje w porowatych skałach przez cały czas, produkowana przez określone gatunki bakterii, które mając do dyspozycji miliony lat przygotowały dla człowieka w prezencie podziemne oceany ropy. Lecz co wyprodukowane przez bakterie, to samo przez bakterie może zostać unicestwione - i tak się w "Czarnym poniedziałku" dzieje. Zły wirus, uczyniony sztucznie z trzech innych, wykazuje się rekordową żarłocznością wobec ropy. Po skażeniu nim głównych złóż świata, zbiorników i rurociągów, cywilizacji grozi zagłada. Zaczyna się od samolotów, które walą się z nieba pozornie bez powodu, kończy na niesprawnych samochodach i instalacjach przemysłowych, przez co nie można wyprodukować ani dowieźć niezbędnej żywności. A na dodatek idzie zima.
W stylu godnym nieodżałowanego świętej pamięci Michaela Crichtona Reiss opisuje, jak biurokratyczna machina zabiera się do walki z paskudnym przeciwnikiem. W takich komisjach eksperci mają różne preferencje i nie dziwota, że poszukiwania idą w fałszywym kierunku. Dostaje się terrorystom islamskim, stojącym w pierwszym rzędzie podejrzanych, a nikt nie podejmuje tropu epidemiologicznego: że ropa zachorowała i co ją zmogło. Z dnia na dzień słabnie porządek cywilizacji, od pierwszych ataków na supermarkety z żywnością po całkowity rozkład struktur państwowych. Reiss przedstawia to bardzo sugestywnie; gdy zawodzą policja i wojsko, pozbawione pojazdów, ciężar walki spada na społeczności lokalne. Trzeba z bronią w ręku stać na progu domostwa i bronić go przed szabrownikami, rabusiami i dewiantami wszelkiej maści, którzy przy takiej okazji niechybnie wychyną na żer.
Z powieści Reissa, kończącej się optymistycznie, wynikają jednak dość ponure wnioski. Ziemia jest przeludniona, gdyby nie zmagazynowane w ziemi zasoby energii w postaci węgla i ropy, taka liczba ludzi w żaden sposób nie byłaby zdolna utrzymać się przy życiu. Uzależnienie od jednego typu energii powoduje, że gdyby istotnie coś się z ropą stało, większości ludzi pozostaje wyzionąć ducha z głodu i chłodu. "Czarny poniedziałek" ukazuje także, jak kruchym tworem jest nasza cywilizacja, na jakich wątłych wspiera się fundamentach, że byle podmuch wiatru czy przygarść wsypanych w odpowiednie miejsca mikrobów zdolne są zachwiać jej podstawami. Jak łatwo wobec takiej próby ludzie kulturalni, niegłupi, myślący zamieniają się w dzikie bestie, gotowe zabijać i maltretować za odrobinę jedzenia dla siebie i rodziny. A przy tym odnoszę wrażenie, jakby cywilizacja w obecnej formie sama z siebie rozchwiewała się i coraz mniejszy musi być impuls, który wytrąci ją z dotychczasowej homeostazy. Dobrze, że książka Reissa nam to przypomina.
R. Scott Reiss "Czarny poniedziałek". Tłum. Jan Kabat. Świat Książki 2009, cena 29,90 zł